ΤΟ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ
ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΝ 19 o ΚΑΙ ΤΟΝ 2oΟ ΑΙ. – ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ
Ερωτήσεις κατανόησης
1. Ποια εποχή θεωρείται η χρονική αφετηρία του προσφυγικού ζητήματος στην Ελλάδα και τι γνωρίζετε για αυτό το διάστημα ;
2. Για ποιους λόγους παρατηρείται μεταναστευτικό ρεύμα από τη Μ. Ασία κατά τον 19ο αι και γιατί αυτή η μετακίνηση διαφοροποιείται από τη μετανάστευση την περίοδο 1914-22;
3. Γιατί αναγκάζονται να καταφύγουν ως πρόσφυγες οι Έλληνες από την ηπειρωτική Ελλάδα σε άλλες
περιοχές τον 19 ο αι ;
4. Να αποτιμήσετε τη σημασία του προσφυγικού μεταναστευτικού ρεύματος του 19ου αι για το νεοελληνικό κράτος.
5. Τι γνωρίζετε για τους πρόσφυγες στην Ελλάδα κατά τον 20ο αι ;
6. Ποιοι ήταν οι πρώτοι ελληνικοί πληθυσμοί που μετανάστευσαν στην Ελλάδα στις αρχές του 20
ου αι και για ποιο λόγο;
7. Πώς συνδέεται το τέλος των βαλκανικών πολέμων με μετακινήσεις προσφύγων προς την Ελλάδα;
Α. ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΑ ΡΕΥΜΑΤΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ 1914-1922
Ερωτήσεις κατανόησης
1. Πότε ξεκίνησε η α ́φάση των διωγμών κατά τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αι; Αναφερθείτε στη γεωγραφική προέλευση όλων των προσφυγικών ρευμάτων της περιόδου και στις μεθόδους εκκένωσης από τις εστίες τους. (σ.138)
2. Πώς ερμηνεύεται η εχθρική στάση των Τούρκων απέναντι στους Έλληνες της οθωμανικής αυτοκρατορίας το 1914 ;
3. Με ποιον τρόπο αντέδρασε το Πατριαρχείο και το ελληνικό κράτος στους διωγμούς των χριστιανών από τους Τούρκους το 1914 ;
4. Ποιες μορφές καταπιέσεων εφάρμοσαν οι Τούρκοι εναντίον των Ελλήνων την περίοδο αυτή ;
5. Να αναφέρετε πότε ξεκίνησε η α ́φάση των διωγμών σε βάρος των Ελλήνων μετά τους βαλκανικούς
πολέμους και ν ποιος ήταν ο τόπος προέλευσης των προσφύγων που έφτασαν στην Ελλάδα μέχρι και το 1921 (εισαγωγή , σ. 138, 139-140)
6. Τι γνωρίζετε για το μεταναστευτικό ρεύμα από τη Ρωσία την περίοδο 1919-1921 ;
7. Επαναπατρισμός Ελλήνων από τη Βουλγαρία και ανταλλαγή πληθυσμών με την ίδια χώρα μετά τον
Α ́παγκόσμιο πόλεμο.
8. Ποιοι φορείς ανέλαβαν τη περίθαλψη των προσφύγων την περίοδο 1914-1921.
9. Τι περιελάμβανε η μέριμνα για τους πρόσφυγες ;
10. Με ποιον τρόπο οργανώθηκε ο επαναπατρισμός των προσφύγων από τη Μ. Ασία;
11. Ποιες συνθήκες αντιμετώπισαν οι Έλληνες μετά την επιστροφή τους στη Μ. Ασία ;
ΠΗΓΕΣ
1. Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και τα στοιχεία που δίνει το ιστορικό παράθεμα να
περιγράψετε τις καταπιέσεις που υπέστησαν οι Έλληνες της μ. Ασίας από τους Τούρκους τα έτη
1914-1916
ΤΟ ΑΝΤΑΡΤΙΚΟ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ
Συγγραφέας: ΚΕΛΕΚΙΔΗΣ ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ
... Αφού ξεμπέρδεψαν με τους Αρμενίους ήρθε η σειρά των Ελλήνων... Εδώ εφαρμόστηκε άλλο σχέδιο,
έμπνευση Γερμανών με εκτελεστές τους Τούρκους... Με τη δικαιολογία ότι χρειάζονταν τις περιοχές, όπου κατοικούσαν οι Έλληνες, για στρατιωτικούς λόγους, άρχισαν ομαδικά να εξορίζουν τον πληθυσμό από τις περιοχές του στα βάθη της Ασίας. Τους άνδρες τους είχαν συγκεντρώσει στα "αμελέ ταμπουρού", δηλ. τάγματα εργασίας, που στην πραγματικότητα ήτανε τάγματα θανάτου, όπου κάτω από χιόνι και βροχή ή κάτω από λιοπύρι, χωρίς νερό και φαγητό έπρεπε να σπάνε πέτρες, για να φτιάξoυν δρόμους. Πολλοί δεν αντέχουν κι αφήνουν τα κόκαλά τους άθαφτα κι άκλαφτα, άλλοι λιποτακτούν απ' όπου μπορούν, είτε από το στρατό είτε από τα τάγματα εργασίας...
Το ίδιο συμβαίνει και στα χωριά και στις πόλεις, που δεν αντέχουν τον εξευτελισμό και καταφεύγουν σταβουνά αντάρτες... Οι σκοποί των ανταρτών στην αρχή ήταν η τιμωρία των Τούρκων και η προστασία των γυναικοπαίδων ...
Όμως και η ζωή στα βουνά είναι τρομερά δύσκολη και γεμάτη κινδύνους, αφού δε βρίσκουν εύκολα τροφή κι ακόμη πιο δύσκολη με τα όπλα και τα πυρομαχικά. Ζουν στο ύπαιθρο σε σπηλιές, μέσα στη βροχή και στο χιόνι και με δύσκολη και επικίνδυνη τη μεταξύ τους επικοινωνία και συνεννόηση. Κι' όμως, πολλά καταφέρνουν και γράφουν λαμπρές σελίδες ηρωισμού και αυταπάρνησης τόσο στο Δυτικό Πόντο με παράδειγμα την Αμισό και την Πάφρα, όσο και στον Ανατολικό με τη Σάντα, το ηρωικό Σούλι του Πόντου.
Αλλά εξίσου απάνθρωπες και φρικτές ήτανε και οι λευκές πορείες ή πορείες θανάτου. Ξεσήκωναν γέρους- γριές, ανήμπορους, γυναικόπαιδα, μέσα στο βαρύ χειμώνα της Ανατολής και τους οδηγούσαν στα βάθη με πορεία 100 και 200 χιλιομέτρων μέσα σε βροχή και σε χιόνι, χωρίς νερό, χωρίς φαγητό, χωρίς ρούχα. Έτσι, από τις κακουχίες και την εξάντληση πέθαιναν στους δρόμους.
Στις πορείες θανάτου, μερικές φορές, οι γυναίκες ξέροντας τι τις περίμενε, όταν έφθαναν σε απόκρημνες πλαγιές που κάτω βούιζε το ποτάμι έπεφταν -σαν ένα άλλο Ζάλογγο ή Αραπίτσα- να πνιγούν, να σκοτωθούν, παρά να υποστούν την ατίμωση.
2. Να αξιολογήσετε το έργο της Υπηρεσίας Ανοικοδομήσεως Ανατολικής Μακεδονίας με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και τις πληροφορίες από την ιστοσελίδα του δήμου Δοξάτου.
Η περιοχή της Δράμας κατελήφθη από τους Βουλγάρους τον Οκτώβριο του 1912, κατά τη διάρκεια του Α ́ Βαλκανικού Πολέμου, αλλά ελευθερώθηκε από τον ελληνικό στρατό την 1η Ιουλίου 1913, κατά τη διάρκεια του Β ́ Βαλκανικού Πολέμου. Κατά την αποχώρησή τους από την περιοχή της Δράμας οι Βούλγαροι κατέστρεψαν την κωμόπολη του Δοξάτου. Στις 26 Ιουνίου 1913 οι Βούλγαροι εγκατέλειψαν το Δοξάτο και σχηματίστηκε ελληνική ομάδα πολιτοφυλακής που απέκρουσε επίθεση των Βουλγάρων στις 28 Ιουνίου.
Μετά την απελευθέρωση της Καβάλας η οπισθοφυλακή των Βουλγάρων που υποχωρούσαν προς τη Δράμα μέσω του Δοξάτου δέχτηκε πυρά από Έλληνες στρατιώτες χωρίς να υπάρξουν θύματα. Με αφορμή αυτό το γεγονός οι Βούλγαροι αποφάσισαν να στραφούν κατά του Δοξάτου. Η επίθεση του βουλγαρικού στρατού (με πεζικό, ιππικό και 4 πυροβόλα) άρχισε στις 7 το πρωί της Κυριακής της 30ής Ιουνίου. Οι κάτοικοι του Δοξάτου που βρίσκονταν στο ναό του Αγίου Αθανασίου έτρεξαν να κρυφτούν στα σπίτια τους.
Οι Βούλγαροι στρατιώτες, μαζί με 30 περίπου Τούρκους της κωμόπολης, λόγχιζαν αδιάκριτα άνδρες, γυναίκες και παιδιά, εισέβαλαν στα σπίτια, τα λαφυραγωγούσαν και τα πυρπολούσαν –συνολικά δολοφόνησαν 650 άνδρες, γυναίκες και παιδιά και πυρπόλησαν 240 σπίτια και 80 καταστήματα.
Επειδή με την καταστροφή του Δοξάτου ισοπεδώθηκε σχεδόν το σύνολο του οικισμού, το Δοξάτο εντάχθηκε στην ομάδα πόλεων και χωριών της Ανατολικής Μακεδονίας όπου προγραμματίστηκε η οργανωμένη ανοικοδόμηση (ήδη από το 1919 η Υπηρεσία Ανοικοδομήσεως είχε στείλει στη Δράμα 30 εμπειροτέχνες τοπογράφους και μηχανικούς). Το σχέδιο ρυμοτομίας του Δοξάτου –ορθογώνιος κάνναβος με κάποιες αποκλίσεις από την απόλυτη κανονικότητα– του 1923 αγνόησε τον παλαιότερο ιστορικό πολεοδομικό ιστό του Δοξάτου, με αποτέλεσμα τη ριζική αλλαγή της παραδοσιακής κλίμακας και της μορφολογίας του οικισμού του 19ου αιώνα.
3. Λαμβάνοντας υπόψη τις πληροφορίες από το σχολικό σας βιβλίο και από το ιστορικό παράθεμα να εντοπίσετε τα εμπόδια που συνάντησε η Πατριαρχική επιτροπή στην προσπάθειά της για την αποκατάσταση των παλιννοστούντων στην Αν. Θράκη και τα παράλια της Προποντίδας
Ν. ΘΡΑΚΗ ΚΑΙ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΑ ΠΑΡΑΛΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΠΟΝΤΙΔΑΣ
ΟΙ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΤΗΣ ΠΑΛΙΝΝΟΣΤΗΣΗΣ
Οι πρόσφυγες φυσικά και οικονομικά ήταν εξαντλημένοι. Επιπλέον, στους τόπους τους θα συναντούσαν πολλά προβλήματα. Τα σπίτια τους, στην Αν. Θράκη και στα Μικρασιατικά παράλια της Προποντίδας, είχαν πολλές ζημιές. Η Μάδυτος, η Κριθιά, η Καλλίπολη και η περιφέρεια των Δαρδανελλίων είχαν καταστραφεί εντελώς, γιατί είχαν βομβαρδιστεί από τους Συμμάχους . Οι παλιννοστήσαντες εγκαταστάθηκαν προσωρινά στο Αγά Δερέ, το Κιλίτ Μπάχρ και στα εγκαταλελειμμένα κατασκηνώματα και υπόστεγα του στρατού. Όσα χωριά δεν είχαν καταστραφεί ήταν κατειλημμένα από Μουσουλμάνους μεταξύ των οποίων ήταν και Αλβανοί και Βόσνιοι Μουσουλμάνοι , που ήρθαν από τα μέρη που είχαν χάσει οι Τούρκοι τελευταία . Μπρος σ' αυτή την κατάσταση, η Πατριαρχική Κεντρική Επιτροπή συνέστησε την αναβολή της παλιννόστησης. Η λαχτάρα όμως των προσφύγων για τις πατρίδες τους ήταν τόσο μεγάλη που παρά τις άσχημες συνθήκες η παλιννόστηση συνεχίστηκε.
ΠΑΡΟΧΗ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗΣ ΣΤΟΥΣ ΠΑΛΙΝΝΟΣΤΟΥΝΤΕΣ
Μπρος σ' αυτήν την κατάσταση που είχε διαμορφωθεί, επιβάλλετο η Επιτροπή αναγκαστικά να σπεύσει να παράσχει την περίθαλψη που έπρεπε στους εν κινήσει πρόσφυγες που παλιννοστούσαν. Η περίθαλψη συνίστατο στην παροχή των αναγκαίων μεταφορικών μέσων, την τροφοδοσία, την πρόχειρη στέγαση και την ιατρική επίβλεψη.
Και στους μεν μικρούς σταθμούς, η περίθαλψη αναγκαστικά ήταν στοιχειώδης, αφού πραγματοποιείτο από τα μέλη τους. Στα μεγάλα, όμως, κέντρα, όπου η κίνηση ήταν σημαντική, υπήρχε ειδική υπηρεσία με την εποπτεία των υποεπιτροπών, οι οποίες παρείχαν πιο συστηματική και πιο πλήρη περίθαλψη.
Έτσι, στο Βατούμ, την Τραπεζούντα, την Κερασούντα, την Πά-νορμο, τη Νικομήδεια και την Κων/πολη, κοινοτικά ιδρύματα και διάφορα άλλα οικήματα χρησιμοποιήθηκαν για τη στέγαση των παλιννοστούντων.
Συγκροτήθηκαν, δε, συσσίτια, που παρείχαν τροφή σ' αυτούς, ενώ γιατροί, μέλη των επιτροπών, ακόμη και εμμίσθως, χορηγούσαν τις πρώτες βοήθειες στους αρρώστους. (Π.Κ.Ε. Αιλιανός, σελ. 366) (Έγγραφο 14 Ιανουαρίου/9 Μαρτίου 1919)
Πηγή : http://pontosforum.4.forumer.com/index.php?showtopic=3021
Β. Η ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ
Ερωτήσεις κατανόησης
1. Πώς οδηγήθηκε η Ελλάδα στην μικρασιατική καταστροφή ;
2. Τι γνωρίζετε για τα κύματα των προσφύγων των Ελλήνων της Μ. Ασίας πριν και μετά τον Αύγουστο του 1922 ;
3. Πού οφείλεται η υψηλή θνησιμότητα των προσφύγων κατά το πρώτο διάστημα της παραμονής τους στην Ελλάδα ;
4. Ποια ήταν η αρχική αντιμετώπιση των προσφύγων από το κράτος και ποιες οι πρώτες ενέργειες στέγασης τους ;
5. Ποια ήταν η στάση των προσφύγων το πρώτο διάστημα της παραμονής τους στην Ελλάδα ;
6. Πώς αντιμετώπισαν οι πρόσφυγες την παραμονή τους στην Ελλάδα πριν και μετά τη Συνθήκη της Λοζάνης;
7. Τι προέβλεπε η ελληνοτουρκική Σύμβαση ανταλλαγής πληθυσμών ;
8. Ποιος ήταν ο στόχος των πρωθυπουργών της Ελλάδας και της Τουρκίας με τη σύμβαση ανταλλαγής;
9. Ποια η σύνθεση και ο ρόλος της Μικτής Επιτροπής Ανταλλαγής ;
ΠΗΓΕΣ
1. Λαμβάνοντας υπόψη το περιεχόμενο της πηγής που ακολουθεί και με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις , να αναφέρετε ποιο ήταν το περιεχόμενο της ελλληνοτουρκικής σύμβασης και τι προέβλεπε για τους ανταλλάξιμους.
Σύμφωνα με τους όρους της συμφωνίας περί ανταλλαγής πληθυσμών τις περιουσίες που άφησαν πίσω τους οι ανταλλάξιμοι - τους είχε απαγορευτεί από τα τέλη του 1922 να πουλήσουν σε ιδιωτική βάση τα σπίτια τους – έπρεπε να τις αναλάβει το κράτος προς όφελος των εισερχόμενων χριστιανών προσφύγων.
Στην παλιά πόλη αυτό σήμαινε ένα πολύ σημαντικό στοκ ακινήτων, γιατί οι μουσουλμάνοι, παρά την αριθμητική τους αιμορραγία, κατείχαν πολύ περισσότερη γη από τους Έλληνες ή τους Εβραίους. Τουλάχιστον το ένα τρίτο της πυρίκαυστης ζώνης, λόγου χάρη, ανήκε σε αυτούς. Στην πάνω Πόλη η αναλογία ήταν πολύ μεγαλύτερη, και ολόκληρες οδοί και γειτονιές άδειασαν από τους εως τότε ιδιοκτήτες τους. Δεν είναι περίεργο που για χρόνια ολόκληρα μετά την εγκατάσταση ελλήνων προσφύγων εκεί τα φαντάσματα των ντόπιων δερβίσηδων και μουσουλμάνων αγίων εμφανίζονταν, κατά τα λεγόμενα, κοντά στα παλιά τους λημέρια και συγκεντρώνονταν κυρίως στις παλιές βρύσες, στα σεβάσματα και στα πρώην τζαμιά : καθώς οι νέοι αγοραστές έμπαιναν στα σπίτια , οι εξορκιστές είχαν μεγάλη ζήτηση.
Μ.Mazower, Θεσσαλονίκη, πόλη των Φαντασμάτων, εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2006, σ. 416-17.
2. Αφού μελετήσετε την πηγή που ακολουθεί και χρησιμοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφερθείτε στις πρώτες ενέργειες του κράτους για την αποκατάσταση των προσφύγων.
Υπό την πίεση των γεγονότων, η Επαναστατική Επιτροπή του Πλαστήρα αποφασίζει την επίταξη κάποιων ακινήτων με Απόφασή της, την 15 η Σεπτεμβρίου, δεκαπέντε ημέρες μετά την Καταστροφή. Είναι το πρώτο από τα πολλά βήματα που θα συμπεριλάβει η προσφυγική αποκατάσταση, που θα κάνει τον Αμερικανό διπλωμάτη και για ένα διάστημα πρόεδρο της ΕΑΠ, Χένρυ Μοργκεντάου να πει, με το γνωστό λυρικό του ύφος: «...το μικρό ελληνικό έθνος των πέντε εκατομμυρίων ψυχών υποδέχθηκε τους πληγωμένους από τη δυστυχία αδελφούς του με αταλάντευτο θάρρος και ανοιχτές αγκάλες», αναφερόμενος στο έργο της περίθαλψης.
Σε αυτή την Απόφαση της 15ης Σεπτεμβρίου στηρίζονται οι επόμενες νομοθετικές ρυθμίσεις. Και στις 11 Νοεμβρίου του ίδιου έτους εμφανίζεται το πολύ βασικό Ν∆ «Περί επιτάξεως ακινήτων δι’ εγκατάστασιν προσφύγων»: Έχοντες υπόψη την υπ’ αριθμ. 1 § της από 15 Σεπτεμβρίου 1922 αποφάσεως της Επαναστατικής Επιτροπής, προτάσει του Ημετέρου Υπουργικού Συμβουλίου, απεφασίσαμεν και διατάσσομεν:
Άρθρον 1ον
Επιτρέπεται η επίταξις εν όλω ή εν μέρει οικημάτων επιπλωμένων και μη, αγροικιών, κτημάτων [...κτλ.] και παντός είδους ακινήτων [...] μη κατοικουμένων ή άλλως πως χρησιμοποιούμενων υπό του ιδιοκτήτου. Πολλά είναι όμως τα ερωτήματα που τίθενται; Ποια είναι τα κριτήρια με τα οποία αποφασίζεται μια επίταξη;
Ποιος αποφασίζει την επίταξη ενός οικήματος; Ποιος την εφαρμόζει; Πώς ενημερώνεται ο ιδιοκτήτης; Τι γίνεται με τα ήδη κατειλημμένα από πρόσφυγες οικήματα; Πόσο διαρκεί μια επίταξη; Και πολλά άλλα. Ας τα δούμε με τη σειρά. Σε ό,τι αφορά τα ποιου είδους και ποιας χρήσης οικήματα επιτάχθηκαν, η απάντηση είναι απλή: παντός είδους και κάθε χρήσης. ∆ηλαδή, τα πάντα.
Επιτρέπεται η επίταξις [...] αγροικιών, κτημάτων, αποθηκών, νοσοκομείων, μοναστηριακών οικημάτων και παντός είδους ακινήτων κατάλληλων προς προσωρινήν στέγασιν ή νοσηλείαν προσφύγων [...]
Επιτάσσονται οικήματα που ανήκουν σε φυσικά πρόσωπα, σε εταιρείες, σε νομικά πρόσωπα δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου, σε μονές, ναούς και άλλα εκκλησιαστικά ιδρύματα. Με αυτόν τον τρόπο επιτάχθηκαν θέατρα, κινηματογράφοι, χαρτοπαικτικές λέσχες, γραφεία, αποθήκες, νοσοκομεία και, φυσικά, κατοικίες. «Μη κατοικούμενες ή άλλως πως χρησιμοποιούμενες».
Πάρα πολύ σύντομα γίνεται φανερό ότι με μόνο τις «μη κατοικούμενες» οικίες, το μέτρο της επίταξης δεν επαρκεί. Κι έτσι, έντεκα μόλις μέρες αργότερα, στις 22 Νοεμβρίου, έρχεται νέο Ν∆ βάσει του οποίου ο Υπουργός Περιθάλψεως, αν κρίνει ανεπαρκή την προσωρινή στέγαση, εξουσιοδοτείται να επεκτείνει την επίταξη και επί ακινήτων κατοικουμένων ή οπωσδήποτε χρησιμοποιουμένων.
Από τη στιγμή αυτή, το προσφυγικό ζήτημα αφορά άμεσα κάθε Έλληνα κάτοικο. Κανείς πλέον δεν μπορεί να μείνει απαθής.
Ο Χένρυ Μοργκεντάου τώρα δηλώνει: «Και το τελευταίο ελληνικό νοικοκυριό άνοιξε διάπλατα τις πόρτες του και δέχτηκε κάποιους πρόσφυγες. Στην Αθήνα πάνω από πέντε χιλιάδες δωμάτια σε ιδιωτικά σπίτια προσφέρθηκαν σε πρόσφυγες». Ο αριθμός μένει να εξακριβωθεί. Μεγέθη σε εθνικό επίπεδο είναι δύσκολο να βρεθούν. Σε άλλα κείμενα της εποχής αναφέρονται οχτώ χιλιάδες δωμάτια.
Όπως είναι φυσικό ακολουθούν αλλεπάλληλες ρυθμίσεις, που επιχειρούν την οριοθέτηση, την εξειδίκευση και κάποιον εξορθολογισμό του τεράστιου αυτού κεφαλαίου που άνοιξε μονομιάς, συγχρόνως, θα λέγαμε, με τις εξώπορτες της ιδιωτικής κατοικίας.
Βίκα ∆. Γκιζελή, «Επίταξις ακινήτων κατοικουμένων ή οπωσδήποτε χρησιμοποιουμένων», στο συλλογικό τόμο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα, ό.π., σσ. 72-74
4. Λαμβάνοντας υπόψη το παράθεμα που ακολουθεί και αξιοοποιώντα στις ιστορικές σας γνώσεις να εκθέσετε τα αίτια δημιουργίας προσφυγικού ρεύματος από τη Μ. Ασία το 1922.
Ο Γιάννης Μιχαηλίδης σ' αυτή την τραγική αφήγηση είναι ο εκφραστής της γνώμης των άλλων μαρτύρων ο ίδιος δεν είχε πα ραστεί σε όλες τις φάσεις του δράματος:
«Στις 9 Σεπτεμβρίου πέρυσι έφυγα από τα Βουρλά μαζί με την οικογένεια μου, που απαρτιζόταν από τον ηλικιωμένο πατέρα μου, 62 ετών, από την αδελφή μου Αργυρώ Σιάχου που ήταν παντρεμέ νη με τον Έλληνα λοχαγό Σ. Σιάχο, και τη νεότερη αδελφή μου, την Αριστέα Μιχαηλίδη, 16 ετών. Πήγαμε όλοι στο Πουρναρλί, ένα νησάκι απέναντι από τις Κλαζομενές. Περιμέναμε ένα μεγάλο καΐκι που θα μας μετέφερε στη Μυτιλήνη. Υπήρχαν ήδη πάνω στο νησάκι εκατό άλλες οικογένειες προσφύγων από τα Βουρλά. Αλλά μάταια περιμέναμε το καΐκι που δε φάνηκε ποτέ.
Την τρίτη ημέρα της παραμονής μας στο νησί είδαμε να προσεγγίζει μια μικρή βάρκα που μετέφερε Τούρκους προύχοντες των Βούρλων, οι οποίοι, μόλις αποβιβάστηκαν, φώναξαν τον πατέρα μου και τους άλλους Χριστιανούς. Μεταξύ τους ήταν ο μουφτής ο οποίος βγάζοντας το Κοράνι όρκισε τους Τούρκους προύχοντες πως δε θα μας έκαναν κακό, εάν επιστρέφαμε, και πως δε θα άφηναν τους στρατιώτες του Κεμάλ να μας πειράξουν. Ύστερα απ' αυτά μας παρακίνησαν να γυρίσουμε.
Ο τουρκικός στρατός δεν είχε καταλάβει ακόμα τα Βουρλά. Ο πατέρας μου και οι άλλοι Χριστιανοί, έχοντας πιστέψει στον όρκο των Τούρκων, επέστρεψαν στα Βουρλά. Εγώ, ωστόσο, φοβήθηκα να τους μιμηθώ, επειδή είχα υπηρετήσει στον ελληνικό στρατό καθ' όλη τη διάρκεια της Κατοχής. Έτσι έμεινα στο νησάκι και μερικές μέρες αργότερα επιβιβάστηκα στο θωρηκτό Κιλκίς.
Η Επιτροπή των Τούρκων προκρίτων επισκέφθηκε και τα άλλα νησάκια που βρίσκονταν εκεί κοντά, στα οποία υπήρχαν ομοίως οικογένειες προσφύγων. Επαναλαμβάνοντας τους όρκους τους, τους παρακίνησαν να επιστρέψουν. Στη συνέχεια, αφού εξετέλεσε την αποστολή της η Επιτροπή, ξαναγύρισε στα Βουρλά.
Στο μεταξύ ο πατέρας μου και οι δύο αδελφές μου πήραν το δρόμο της επιστροφής, αλλά μόλις έφτασαν στην ακτή των Κλαζομενών, οι Τούρκοι που βρίσκονταν εκεί, ρίχτηκαν επάνω τους και τους έκλεψαν τα λίγα πράγματα που κουβαλούσαν μαζί τους. Υστερα οι δικοί μου πήγαν να οχυρωθούν στο σπίτι μας. Μα δεν είχε περάσει μισή ώρα, όταν ένας Τούρκος πολίτης πήγε να ειδοποιήσει τον πατέρα μου ότι είχε μπει ο τουρκικός στρατός και πως ο πασάς που διοικούσε το ιππικό, το οποίο είχε καταλάβει τα Βουρλά, έδωσε εντολή να παρουσιαστεί ο πατέρας μου, όπως και οι άλλοι Χριστιανοί πρόκριτοι, στο Κονάκι (Διοικητήριο).
Ο πατέρας μου πήγε στον πασά που του είπε: «Πού είναι οι δύο σου γιοι που υπηρετούσαν στον ελληνικό στρατό και ο γαμπρός σου ο λοχαγός;» Ο πατέρας μου του απάντησε πως είχαν φύγει με τον ελληνικό στρατό.
Τον έβαλε τότε να πληρώσει εκατό λίρες για τον καθέναν από μας ως φόρο στρατιωτικής απαλλαγής. Ο πατέρας μου τις πλήρωσε και παρακάλεσε τον πασά να του δώσει ένα στρατιώτη ως σωματοφύλακα, και δικό του, αλλά και της οικογένειας του, πράγμα που έγινε πρόθυμα αποδεκτό. Αλλά μόλις ο στρατιώτης που είχε επιφορτιστεί με την προστασία τους έφτασε μπροστά στο τπίτι μας, απείλησε τον πατέρα μου με την ξιφολόγχη του όπλου του, ζητώντας του χρήματα, για να μην τον σκοτώσει. Ο πατέρας μου του έδωσε 200 λίρες και ο στρατιώτης τις πήρε κι έφυγε.
Πιστεύοντας ότι ήταν πιο ασφαλές, όλες οι οικογένειες της συνοικίας κατέφυγαν στο σπίτι μας. Μισή ώρα μετά την αναχώρηση του στρατιώτη, δύο αξιωματικοί και τρεις πολίτες Τούρκοι βάλθηκαν να σπάσουν την πόρτα μας με ρόπαλα. Μόλις εισέβαλαν στο σπίτι μας, είπαν με απότομο τρόπο στον πατέρα μου: «Δώσε μας χρήματα ή σε σκοτώνουμε». Οι αδελφές μου φοβούμενες πως θα πραγματοποιήσουν την απειλή τους, τους έδωσαν χίλιες λίρες που -" πήραν κι έφυγαν. Ήρθαν κι άλλοι που έκαναν ό,τι και οι προηγούμενοι ύστερα κι άλλοι και τελειωμό δεν είχαν.
Επί τρεις μέρες οι Τούρκοι συνέχιζαν την ίδια δουλειά, σε σημείο που δε μας έμεινε στο τέλος απολύτως τίποτα. Μας έκλεψαν έτσι 3.000 τουρκικές χρυσές λίρες, 100.000 λέι, 150.000 δρχ., όλα μας τα κοσμήματα και τα πολύτιμα αντικείμενα, 100.000 καντάρια σταφίδες, 10.000 οκάδες λάδι, 9 άλογα υποζυγίου, 50 αγελάδες. Όλα τα εμπορεύματα και τα ζώα κλάπηκαν από τις αποθήκες και τους στάβλους μας. Στο τέλος δε μας είχε μείνει πια τίποτα να τους δώσουμε. Ωστόσο, η επιμονή τους δεν κάμφθηκε και απείλησαν να απαγάγουν τα κορίτσια μας.
Έτσι έκλεψαν από τις οικογένειες που είχαν καταφύγει στο σπίτι μας, την Ελένη και τη Μαρία Μπέλλου και την Αγγέλα Μακρομάλλα. Όταν είδαν τα άλλα κορίτσια ότι θα ατιμάζονταν από τους Τούρκους, προτίμησαν να πεθάνουν. Όρμησαν στην αυλή, άνοιξαν το πηγάδι και έπεσαν μέσα, η μια πίσω από την άλλη. Το ίδιο έκαναν οι ξαδέλφες μου Πηνελόπη και Ιωάννα Μιχαηλίδη, η Αργυρώ Μιχαηλίδη, η αδελφή μου Αριστέα Μιχαηλίδη και η υπηρέτρια μας η Γλυκερία. Η παντρεμένη μου αδελφή, η γυναίκα του Έλληνα λοχαγού Σιάχου, δεν έπεσε μέσα στο πηγάδι, αλλά τρέχοντας στην κουζίνα έριξε πετρέλαιο στα ρούχα της κι έβαλε φωτιά. Έσβησαν τη φωτιά, την περιποιήθηκε ένας γιατρός, αλλά δεν απέφυγε τα σοβαρά εγκαύματα στο στομάχι και στις γάμπες.
Μετά την απαγωγή των τριών πρώτων κοριτσιών από τους Τούρκους, ο πατέρας μου πήγε να βρει σκοινιά και κατάφερε μαζί με κάποιους ανθρώπους να τραβήξει από το πηγάδι ημιθανείς την αδελφή μου Αριστέα, την εξαδέλφη μου Αργυρώ και την υπηρέτρια μας τη Γλυκερία. Οι δύο εξαδέλφες μου, η Πηνελόπη και η Ιωάννα, πνίγηκαν.
Όσο για τη μεγάλη μου την αδελφή, μια και ήξεραν πως, ήταν παντρεμένη με Έλληνα αξιωματικό, την καταζητούσαν με πείσμα σε όλα τα σπίτια, κρατώντας μια φωτογραφία της στα χέρια τους. Εκείνη όμως έμεινε κρυμμένη επί είκοσι ημέρες σε μια υπόγεια διάβαση, χωμένη στη λάσπη μέχρι τα γόνατα, κι έτσι σώθηκε.
Στο μεταξύ οι Τούρκοι επέστρεψαν μπροστά στο σπίτι μας με καμήλες και καροτσάκια και αφού έδιωξαν όλους όσοι βρίσκονταν στο σπίτι, φόρτωσαν όλα μας τα έπιπλα και τα υπάρχοντα και τα πήραν μαζί τους. Μετά πυρπόλησαν το σπίτι μας κι έβαλαν φωτιά και στα διπλανά σπίτια, αφαιρώντας πάντα πρώτα το περιεχόμενο τους. Μ' αυτό τον τρόπο αφανίστηκαν ολοκληρωτικά τα Βουρλά από την πυρκαγιά. Στα δεκαπέντε σπίτια που γλίτωσαν από τη φωτιά, πήγαν να βρουν καταφύγιο όλοι οι ηλικιωμένοι από εξήντα και πάνω, τα παιδιά και οι γυναίκες. [....]
Μετά την πυρπόληση του σπιτιού μας, ο πατέρας μου βρήκε καταφύγιο σ' ένα φίλο του μαζί με την αδελφή μου την Αριστέα. Σ' αυτό το σπίτι όπου υπήρχαν κι άλλοι χριστιανοί, δύο αξιωματικοί είδαν ένα βράδυ τον πατέρα μου και του ζήτησαν χρήματα. Εκείνος τους είπε πως δεν είχε άλλα πια, αφού τα είχε δώσει όλα. Τότε ένας από αυτούς, εκτός εαυτού από το θυμό του, τράβηξε το σπαθί του και τον σκότωσε μέσα στην αγκαλιά της αδελφής μου. Ύστερα, αρπάζοντας την αδελφή μου από τα μαλ λιά, τις τα έκοψε και σκούπισε μ' αυτά το ματωμένο του σπαθί που ήταν ακόμα ζεστό από το αίμα του πατέρα μου. Έπειτα, αξιωματικοί και πολίτες έφυγαν τραγουδώντας και λέγοντας σ' κείνους που βρίσκονταν εκεί, γυναίκες, παιδιά και ηλικιωμένους, πως θα τους περνούσαν από λεπίδι, εάν δεν τους έδιναν χρήματα.
R. Puaux, Οι τελευταίες ημέρες της Σμύρνης, εκδ. Ιστορητής, Αθήνα 1993, σ. 94-99
3. Αντλώντας στοιχεία από την πηγή και με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις , να παρουσιάσετε τις βλέψεις του Βενιζέλου και του Κεμάλ, σχετικά με τη Σύμβαση της Λοζάνης.
[...] Στα τέλη του 1922, Έλληνες και Τούρκοι διπλωμάτες είχαν συναντηθεί στη Λοζάνη κι είχαν διαπραγματευτεί τον τερματισμό του πολέμου και συμφωνήσει παράλληλα να προχωρήσουν σε μια συνολική ανταλλαγή πληθυσμών. Ανταλλαγές είχαν υπάρξει και νωρίτερα, εθελούσιες όμως . ετούτη θα ήταν για πρώτη φορά υποχρεωτική και κυρωμένη με διεθνή κανόνα δικαίου. ο Νορβηγός διπλωμάτης Φρίτγιουφ Νάνσεν, στον οποίο η Κοινωνία των Εθνών είχε αναθέσει την οργάνωση της ανακούφισης των προσφύγων , ίσως να ήταν εκείνος που έριξε αρχικά την ιδέα, αλλά ήδη τόσο ο Βενιζέλος όσο και ο Ατατούρκ έκαναν παραπλήσιες σκέψεις. Οι δύο ηγέτες επιδίωκαν να χτίσουν έθνη- κράτη πάνω στα ερείπια της οθωμανικής αυτοκρατορίας και επόπτευαν αμφότεροι μια πολιτική εθνικής και θρησκευτικής ομογενοποίησης. Ο ίδιος ο Βενιζέλος ήταν γεννημένος στην οθωμανική Κρήτη, ο Ατατούρκ είχε μεγαλώσει στη Θεσσαλονίκη. Και για τους δυο όμως ο κόσμος των παιδικών τους χρόνων είχε γίνει καπνός, ο καιρός του πολέμου είχε τελειώσει κι έπρεπε τώρα να φτιαχτούν μια νέα κοινωνία κι ένα νέο κράτος, βασισμένο σε εθνικές αρχές. Με κάποιες ελάσσονες εξαιρέσεις η Ελλάδα θα δεχόταν όλους τους ορθόδοξους χριστιανούς της Μ. Ασίας και η Τουρκία τον μουσουλμανικό πληθυσμό της Ελλάδας.
[Μ.Mazower, Θεσσαλονίκη, πόλη των Φαντασμάτων, εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2006, σ. 407-408]
Δ. ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΗ ΑΝΤΑΛΛΑΞΙΜΩΝ – ΕΛΛΗΝΟΤΟΥΡΚΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
Ερωτήσεις κατανόησης
1. Πώς οργανώθηκε και ποια εμπόδια συνάντησε η διαδικασία εκτίμησης των περιουσιών των ανταλλάξιμων ;
2. Ποια διαδικασία ακολουθήθηκε για την προσωρινή και την οριστική εκτίμηση των περιουσιών των
ανταλλάξιμων ;
3. Πού κατέληξαν οι διαπραγματεύσεις μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας για την εξομάλυνση των σχέσεων και τη ρύθμιση των επίμαχων ζητημάτων των δύο χωρών την περίοδο 1925-1928 ;
4. Ποια ήταν τα κυριότερα σημεία της Συμφωνίας της Άγκυρας (1930) ;
5. Ποια ζητήματα διευθετήθηκαν με τη Συμφωνίας της Άγκυρας (1930) και με τις συμφωνίες που
υπογράφηκαν για την ολοκλήρωσή της ;
6. Ποια ήταν τα αποτελέσματα των ελληνοτουρκικών συμφωνιών και ποιες οι αντιδράσεις των
προσφύγων μετά την υπογραφή τους ;
ΠΗΓΕΣ
1. Αφού μελετήσετε το παρακάτω παράθεμα και με βάση τις πληροφορίες του βιβλίου σας να
απαντήσετε στο ακόλουθο ερώτημα: Πώς διασφαλιζόταν η ακρίβεια των στοιχείων που
αφορούσαν τις διεκδικούμενες περιουσίες ;
ΠΗΓΗ Στη Μυτιλήνη λειτούργησε το «Μεικτόν Εκκλησιαστικό Συμβούλιο Επαρχίας Κυδωνιών - Μοσχονησίων και πέριξ», που αντικατέστησε το σύλλογο «Κοινότης Κυδωνιών, Μοσχονησίων και πέριξ». Στο αρχείο της Ενώσεως Κυδωνιατών σώζεται η αλληλογραφία του Συμβουλίου και τα πρακτικά των συνεδριάσεών του από την 26η Απριλίου 1926 μέχρι και τη 16η Οκτωβρίου 1933, που έπαψε να λειτουργεί. Εκεί είναι καταγραμμένα λεπτομερώς όλα τα στοιχεία των Αϊβαλιωτών που κατέφευγαν στο Συμβούλιο για να αποκτήσουν τίτλους ιδιοκτησίας και να επαληθεύσουν κληρονομικά δικαιώματα. Ακολουθείτο, σ’ όλες τις περιπτώσεις, ένα είδος ανακριτικής διαδικασίας για την εξακρίβωση και την επαλήθευση των στοιχείων που προσκόμιζαν οι μάρτυρες. Τις αποφάσεις του το Μεικτό Εκκλησιαστικό Συμβούλιο παρέπεμπε στη ∆ευτεροβάθμια Επαρχιακή Επιτροπή για την περιφέρεια Κυδωνιών, που είχε συστήσει η ∆ιεύθυνση Ανταλλαγής του Υπουργείου Γεωργίας. Η απόφαση αυτή ήταν το έγκυρο έγγραφο που οι δημόσιες υπηρεσίες λάμβαιναν υπόψη τους για τον καθορισμό των αποζημιώσεων των δικαιούχων αγροτών και των αστών Αϊβαλιωτών. Η επαφή των προσφύγων με το ελληνικό δημόσιο και τη γραφειοκρατία που είχε δημιουργηθεί τους αποθάρρυνε εντελώς και τους έκανε να νιώθουν ως πολίτες δεύτερης κατηγορίας.
Άννα Παναγιωταρέα, Όταν οι αστοί έγιναν πρόσφυγες, εκδ. Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1994, σ. 157
2. Λαμβάνοντας υπόψη το περιεχόμενο της πηγής και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις , να αναφέρετε από ποιους φορείς οργανώθηκε και ποια εμπόδια συνάντησε η διαδικασία εκτίμησης των περιουσιών των ανταλλαξίμων.
Kαθώς όμως προσπάθησαν να φτιάξουν κάτι πιο μόνιμο, οι πρόσφυγες βρέθηκαν μέσα σε έναν γραφειοκρατικό λαβύρινθο. Είχαν εγκαταλείψει τα σπίτια τους τόσο γρήγορα ώστε συνήθως δεν είχαν τα απαραίτητα χαρτιά για να διεκδικήσουν αποζημίωση. Τώρα χρειάζονταν ένα πιστοποιητικό που να περιγράφει την περιουσία που είχαν αφήσει πίσω τους, κι έπρεπε να κάνουν όλο το τρέξιμο – στην τάδε επιτροπή, στη δείνα διεύθυνση – ώστε να κατοχυρωθούν οι αξιώσεις τους με βεβαιώσεις και σφραγίδες και να καταστούν οι ίδιοι δικαιούχοι κάποιας γλίσχρας απολαβής. Ως αρωγός σε τέτοιου είδους υποθέσεις ξεπήδησε ένας απίστευτος αριθμός από προσφυγικούς συλλόγους, ενώσεις και λέσχες οι οποίες τους παρείχαν δελτία ταυτότητας, πιστοποιητικά περιουσίας, έγγραφα πολιτογράφησης και – το σπουδαιότερο- επαφές με πολιτικούς. Ίδρυσαν συλλόγους – οι πρόσφυγες της περιοχής της Προύσας, οι Σμυρνιοί- για να παραμείνουν ενωμένοι, ενάντια στους εχθρικούς αυτόχθονες (με τους οποίους ήταν συχνές οι συμπλοκές στα χωριά) και ενάντια στη γραφειοκρατία.
M.Mazower, Θεσσαλονίκη, η πόλη των φαντασμάτων, εκδ. Αλεξάνδρεια 2006, σ. 428-429
3. Αφού μελετήσετε την παραπάνω πηγή και μ ε βάση την αφήγηση του σχολικού σας βιβλίου α)Να επισημάνετε τα επιχειρήματα που χρησιμοποίησε ο Ελ. Βενιζέλος για να υποστηρίξει τις θέσεις του σχετικά μ ε την ελληνοτουρκική προσέγγιση (Σύμβαση 10ης Ιουνίου 1930) και να τα σχολιάσετε.β) Να αναφέρετε τα αρνητικά και τα θετικά σημεία της ελληνοτουρκικής προσέγγισης
ΠΗΓΗ Η ελληνοτουρκική προσέγγιση (1930) Η σύμβασις της 10ης Ιουνίου 1930 υπέστη δριμύτατην κριτικήν εκ μέρους της αντιπολιτεύσεως. Οι Τσαλδάρης και Καφαντάρης έψεξαν τον Βενιζέλον, ότι προέβη εις παραχωρήσεις, χωρίς να λάβη πολιτικά ανταλλάγματα. Ο Βενιζέλος ημφεσβήτησεν ότι η Ελλάς υπέστη θυσίας διά της συμφωνίας.
Ημφεσβήτησεν ότι η αξία των εγκαταλειφθεισών περιουσιών υπό των Ελλήνων εις Τουρκίαν ήτο μεγαλυτέρα από την αξίαν των εγκαταλειφθεισών υπό των Τούρκων. Υπεστήριξεν ότι και εξωγκωμένα ενεφανίζοντο υπό των δικαιούχων τα ενεργητικά, ότι η αξία των εγκαταλειφθεισών περιουσιών εξέπεσε μετά την αναχώρησιν του ελληνικού στοιχείου, ότι αι ελληνικαί περιουσίαι εν Τουρκία απετελούντο από κινητάς αξίας, κατά το πλείστον, αι οποίαι δεν επροστατεύοντο από την Συνθήκην της Λωζάννης, ενώ, αντιθέτως, αι εν Ελλάδι τουρκικαί ήσαν αποκλειστικώς ακίνητοι. Τέλος, και αυτό ήτο το σοβαρώτερον επιχείρημα, ετόνισεν ότι, ως προέκυψεν από την πείρα επτά ετών, η εκτίμησις των εκατέρωθεν περιουσιών θα απήτει πολλάς δεκαετίας, χωρίς και να είναι βέβαιον ότι το αποτέλεσμα της εκτιμήσεως θα ήτο ευνοϊκόν δια την Ελλάδα.
Εις την επίκρισιν του Τσαλδάρη, ότι δεν ελήφθη πρόνοια προστασίας των ελληνικών μειονοτήτων εν Τουρκία, απήντησεν ότι «οι Έλληνες της Τουρκίας, είτε ραγιάδες, είτε πολίται Έλληνες, θα τύχουν υποστηρίξεως εκ μέρους της τουρκικής κυβερνήσεως, αναλόγως προς την ανάπτυξιν των φιλικών και στενών σχέσεων μεταξύ των δύο κρατών».
Ως προς το πολιτικόν αντάλλαγμα, υπεσχέθη ότι τούτο δεν θα εβράδυνε να δοθή. Ο Βενιζέλος, εξ άλλου, ηρνήθη να δεχθή την αξίωσιν που διετύπωσαν ωρισμένοι προσφυγικοί κύκλοι, όπως το ελληνικόν κράτος υποκατασταθή εις όλας τας υποχρεώσεις τας οποίας η Τουρκία υπείχεν εκ της συμβάσεως περί ανταλλαγής ως προς την ανταλλάξιμον περιουσίαν. Εις την συνεδρίασιν της Βουλής της 25ης Ιουνίου 1930, κατά την οποίαν εξέθεσεν εν όλη του τη εκτάσει το προσφυγικόν ζήτημα, απέδειξεν ότι οι πρόσφυγες είχον λάβει κατά μέσον όρον τα 15% της εν Τουρκία περιουσίας των, ότι τοις εξησφαλίσθη η απόκτησις στέγης και ότι δια την αποκατάστασιν και περίθαλψίν των το κράτος είχε δαπανήσει 30.290 εκατομμύρια δραχμών, δηλαδή περί τα 80 εκατομμύρια χρυσών λιρών. Ο Βενιζέλος, κατά την συνεδρίασιν ταύτην, υπεστήριξεν ότι η Ελλάς ανέλαβε δια της συνθήκης περί ανταλλαγής την υποχρέωσιν να χρησιμοποιήση την εις το έδαφός της ανταλλάξιμον περιουσίαν δια την αποζημίωσιν των προσφύγων και ότι την υποχρέωσίν της ταύτην την εξεπλήρωσεν.
Αλλ’ οσονδήποτε και αν ήτο επαχθής δια την Ελλάδα η σύμβασις της 10ης Ιουνίου, τίποτε το καλύτερον δεν ημπορούσε να πραγματοποιηθή. Η Τουρκία εζήτει, ευθύς εξ αρχής, τον πλήρη συμψηφισμόν. Η Ελλάς αντεπρότεινεν όπως τα ουδέτερα μέλη της Μικτής Επιτροπής Ανταλλαγής αναλάβουν την εφαρμογήν συνοπτικού και συνολικού συστήματος εκτιμήσεως. Η τουρκική κυβέρνησις απεδέχθη, τελικώς, την ελληνικήν πρότασιν, τα ουδέτερα δε μέλη υπέδειξαν τον γενικό συμψηφισμόν. Να ηρνείτο η Ελλάς την υπόδειξιν ταύτην; Η τουρκική κυβέρνησις δεν είχε κανένα λόγο να βιάζεται. Αντιθέτως, η εκκρεμότης της έδιδε την ευκαιρίαν να δυσχεραίνη ακόμη περισσότερον την θέσιν των 110.000 Ελλήνων της Κωνσταντινουπόλεως, οι οποίοι θα εξηναγκάζοντο να καταφύγουν εις την Ελλάδα. Θα ημπορούσαμεν να υποστώμεν το νέον αυτό προσφυγικόν κύμα; Και ήτο συμφέρον να κενωθή η Κωνσταντινούπολις από τους Έλληνας, έναντι της αβέβαιας προοπτικής που παρείχεν η παράτασις της εκκρεμότητος επί του ζητήματος των εκτιμήσεων
Ο Ελ. Βενιζέλος δεν ανήκεν εις την κατηγορίαν των ανθρώπων που εδίσταζον να αναλάβουν ευθύνας. Άλλωστε,όταν η Ελλάς είχε βαστάσει το βάρος της Μικρασιατικής καταστροφής, όταν είχεν υποστή τόσας θυσίας εις άψυχον και έμψυχον υλικόν, ποίαν αξίαν ημπορούσαν να έχουν μερικαί εκατοντάδες χιλιάδων λιρών, όταν δια της θυσίας αυτής επετυγχάνετο ένας ευρύτερος διακανονισμός των ελληνοτουρκικών σχέσεων, εγεφυρούτο το από αιώνων χάσμα μεταξύ των δύο λαών και το Αιγαίον πέλαγος μετετρέπετο από χωριστικόν όριον εις συνδέουσαν γέφυραν;
Εάν ο Βενιζέλος δεν ανελάμβανε την ευθύνην της οριστικής εκκαθαρίσεως του κυκεώνος των οικονομικών διαμφισβητήσεων μεταξύ των δύο χωρών, εάν άφηνε τα πράγματα να κυλούν όπως προέβλεπον αι μέχρι τότε συμβάσεις, αι ελληνοτουρκικαί σχέσεις καθημερινώς θα εδηλητηριάζοντο, η καχυποψία αμοιβαίως θα εγένετο εντονωτέρα, η προσφυγή εις τους εξοπλισμούς θα καθίστατο αναπόφευκτος, με αποτέλεσμα την επιβάρυνσιν της Ελλάδος δια ποσών θετικώς μεγαλύτερων από την αρνητικήν ζημίαν που υπέστη δια της παραιτήσεως από μ ιας αξιώσεως αμφιβόλου βασιμότητος. Το θέμα ήτο: Εσύμφερεν ή όχι την Ελλάδα να λησμονήση το παρελθόν και να επιδιώξη ειλικρινώς την αποκατάστασιν φιλικών σχέσεων με την Τουρκίαν; Εσύμφερεν ή όχι να μεταβληθή ο προαιώνιος εχθρός εις φίλον; Εφ’ όσον η απάντησις εις το ερώτημα τούτο θα ήτο καταφατική, η συμφωνία της 10ης Ιουνίου παρουσιάζετο ως το καλύτερον δυνατόν πρώτον βήμα δια την συμφιλίωσιν με την Τουρκίαν. Οι επικριταί, άλλωστε, του Βενιζέλου, όπως απέδειξεν η μετά ταύτα πολιτική των, επίστευον ότι η συμφωνία εκείνη ήτο κατά βάσιν ορθή. Το επιστέγασμα της επελθούσης συνεννοήσεως ήτο το ταξίδιον του Έλληνος πρωθυπουργού εις Άγκυραν, κατόπιν προσκλήσεως της τουρκικής κυβερνήσεως, και η υπογραφή του συμφώνου φιλίας, ουδετερότητος και διατησίας.
Γρ. ∆αφνή, Η Ελλάς μεταξύ δύο πολέμων (1923-1940), τόμ. Β ́, εκδ. Κάκτος, Αθήνα 1997, σσ. 66-68
4. Χρησιμοποιώντας σχετικά χωρία από το κείμενο που ακολουθεί και με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις, να εξηγήσετε τους στόχους του Ελευθέριου Βενιζέλου αναφορικά με την ελληνοτουρκική προσέγγιση κατά τα έτη 1928-1930 και να αποτιμήσετε κατά πόσο οι στόχοι αυτοί επιτεύχθηκαν με τις ελληνοτουρκικές συμφωνίες του 1930.
«Καθ’ην στιγμήν ο ελληνικός λαός μού αναθέτει με μεγάλην πλειοψηφίαν την διακυβέρνησίν του δια μίαν περίοδο τεσσάρων ετών, οφείλω να σας διαβεβαιώσω περί της ζωηράς επιθυμίας μου να συντελέσω εις την ρύθμισιν των σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών μας, η οποία θα τους εξησφάλιζε στενήν φιλίαν, επιβεβαιουμένην δι’ ενός συμφώνου φιλίας, μη επιθέσεως και διαιτησίας, περιεχομένου όσον το δυνατόν ευρυτέρου. Έχω πλήρη συνείδησιν του γεγονότος ότι η Τουρκία δεν έχει βλέψεις επί των εδαφών μας και μοι εδόθη χιλίας φοράς κατά την διάρκειαν της προεκλογικής περιόδου η ευκαιρία να δηλώσω δημόσια ότι η Ελλάς ουδεμίαν έχει βλέψιν επί των τουρκικών εδαφών αποδεχόμενη τας Συνθήκας της Ειρήνης ειλικρινώς και ανεπιφυλάκτως. Δεν δύναμαι λοιπόν να αμφιβάλλω ότι η ρύθμισις των σχέσεών μας, ως την αντιλαμβάνομαι, ανταποκρίνεται επίσης εις την επιθυμίαν της Εξοχότητός Σας. Δια την πραγματοποίησιν της κοινής αυτής επιθυμίας ουδέν εμπόδιον υφίσταται εκτός των εκκρεμών ζητημάτων μεταξύ των δύο χωρών, τα οποία προέκυψαν από την σύμβασιν περί ανταλλαγής των πληθυσμών και τας παρακολούθους συμφωνίας».
[Επιστολή του Ελ. Βενιζέλου προς τον Τούρκο πρωθυπουργό Ισμέτ Ινονού30/08/1928,
Ιστορία του Ελληνικού Έθνους , Αθήνα 1978]
Ε. Η ΕΝΤΑΞΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Ερωτήσεις κατανόησης
1. Ποιες ήταν οι αντικειμενικές δυσχέρειες που καθιστούσαν το έργο της αποκατάστασης των
προσφύγων «τιτάνιο» και ποια η σημασία του ρόλου τη; ΕΑΠ ;
2. Ποια ήταν τα κυριότερα παράπονα των προσφύγων απέναντι στο ελληνικό κράτος;
3. Σε ποιους τομείς επικράτησε η διάσταση μεταξύ προσφύγων και γηγενών ;
4. Πώς εκφράστηκε η διάσταση γηγενών – προσφύγων μετά την Μικρασιατική καταστροφή στην
οικονομική, πολιτική και κοινωνική ζωή ;
5. Σε ποιους τομείς του νεοελληνικού έθνους παρατηρούνται επιπτώσεις από την άφιξη των
προσφύγων ;
6. Να αναφερθούν οι επιπτώσεις από την άφιξη των προσφύγων στον τομέα της οικονομίας.
7. Ποιες ήταν οι επιπτώσεις στον πληθυσμό της Ελλάδας και στην εθνολογική της σύσταση μετά την
άφιξη των προσφύγων από 1922 και εξής ;
8. Ποια ήταν η προσφορά των Μικρασιατών προσφύγων του 1922 στον τομέα του πολιτισμού.
ΠΗΓΕΣ
1. Αντλώντας στοιχεία από τa ιστορικά παραθέματα και με βάση τις πληροφορίες από το σχολικό εγχειρίδιο να καταγράψετε τους λόγους που στάθηκαν εμπόδιο στη γρήγορη κοινωνική ένταξη των προσφύγων.
"...οι εκλογικοί κατάλογοι των προσφύγων είναι νοθευμένοι."
Αντιβενιζελικές ομάδες άρχισαν να βλέπουν με δυσαρέσκεια την πολιτική βαρύτητα που απέκτησαν οι πρόσφυγες με τη δυνατότητα τους να ψηφίζουν. Είναι γνωστό ότι η βενιζελική, ιδιαίτερα, παράταξη ευνοήθηκε από την ψήφο τους. Συχνές είναι οι καταγγελίες του αντιπάλου κόμματος ότι οι εκλογικοί κατάλογοι των προσφύγων είναι νοθευμένοι.
Χ. Λούκος, «Οι Μικρασιάτες πρόσφυγες στην Ερμούπολη», στο συλλογικό τόμο Ο ξεριζωμός και η
άλλη πατρίδα, ό.π., σ. 209
"...τίτλος ανυποληψίας το «πρόσφυγας»..."
«Είμαστε Έλληνες όσο κι εδώ. Αλλά με το «πρόσφυγες» μας ξεχώρισαν, μας τοποθέτησαν στο
περιθώριο της κοινωνίας και κοντέψαμε να ξεχάσουμε τις ήμαστε. Ήταν τίτλος ανυποληψίας το
«πρόσφυγας», πώς να σας το πω. Μόνο όταν πιάσαμε στα χέρια μας τον κόπο μας και κάναμε
δικό μας σπίτι, όταν έγιναν γνωστοί οι Κόντογλου, Βαλσαμάκης, Βενέζης, οι επιστήμονες μας κι
έτρεχαν σ' αυτούς οι ντόπιοι να τους συμβουλευτούν, τότε το "πρόσφυγας", δεν μας ένοιαζε. Τιμή
μας, που αν και μας ήθελαν πρόσφυγες, εμείς τα είχαμε καταφέρει» (μαρτυρία Π. Καλαϊτζή).
Άννα Παναγιωταρέα, ό.π., σ. 177
Σχέσεις προσφύγων και ντόπιων
Με όσα αναφέρθηκαν πιο πάνω θέλησα να δείξω ότι η ελληνική κοινωνία βρέθηκε μπροστά σε
ζητήματα δυσεπίλυτα, σε ζητήματα που, ενώ δεν ανατρέπουν δομές, ενώ υποτάσσονται στο
κοινωνικό status quo, δημιουργούν ωστόσο παρενέργειες στην καθημερινή ζωή των γηγενών,
πολύ περισσότερες από αυτές που δημιουργούν οι άλλες μέθοδοι της στεγαστικής πολιτικής.
Επιτάξεις και συγκατοίκηση, όταν θεωρούνται στο επίπεδο της καθημερινότητας, όπου οι σχέσεις
των ανθρώπων μεταλλάσσονται σε σχέσεις φόβων, καχυποψίας, προκαταλήψεων και επιρροής
στερεοτύπων, αντεγκλίσεων και ε¬ντάσεων, φαίνεται ότι δεν τεκμηριώνουν αυτές τις στάσεις
κοινωνικής ευαισθησίας και σύμπνοιας που θέλουμε να πιστεύουμε ότι υπήρξαν και ότι οδήγησαν
στην αμοιβαία αφομοίωση των δύο κοινωνικών μορφωμάτων, προσφύγων και ντόπιων. Όταν
όμως θεωρούνται στο επίπεδο μιας γενικεύουσας προοπτικής του ευρύτερου φαινομένου,
αποδεικνύουν περίτρανα την ύπαρξη μιας κοινωνίας με ανεκτικότητα, αντοχή και βαθύ αίσθημα
κοινωνικής αλληλεγγύης, μιας κοινωνίας που στάθηκε εντέλει ικανή να αφομοιώσει 1,5 σχεδόν
εκατομμύριο πληθυσμού, πραγματοποιώντας ένα τεράστιο έργο αποκατάστασης και
παραχωρώντας, ως ένα βαθμό, ακόμα και τα σχολεία της, ακόμα και τα ενδότερα της
οικογενειακής της ζωής.
Μένει να διερευνηθεί αν η διαφορά της κοινωνικής συμπεριφοράς στα δύο αυτά επίπεδα
ανάλυσης εντάσσεται μέσα στο πλαίσιο του φυσιολογικού και του αναμενόμενου, ή μήπως
υποδηλώνει ίδιες της κοινωνίας μας εσωτερικές αντιφάσεις.
Βίκα Δ. Γκιζελή, «Επίταξις ακινήτων κατοικουμένων ή οπωσδήποτε χρησιμοποιουμένων», στο
συλλογικό τόμο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα, ό.π., σσ. 84-85
2. Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από το κείμενο που σας δίνεται, να αναφερθείτε στις επιπτώσεις από την άφιξη των Μικρασιατών προσφύγων στον τομέα της ελληνικής βιομηχανίας. Μον. 25
ΚΕΙΜΕΝΟ
Αξιοσημείωτες ήταν οι επιπτώσεις από την εγκατάσταση των Ελλήνων της Μικράς Ασίας και της
ανατολικής Θράκης και στον επιχειρηματικό τομέα. Η εσωτερική αγορά διευρύνθηκε με την
προσθήκη μεγάλου αριθμού καταναλωτών ενώ, ταυτόχρονα, από τον αστικό προσφυγικό
πληθυσμό αντλήθηκε φθηνό εργατικό δυναμικό αλλά και ειδικευμένοι τεχνίτες. Η χώρα
πλουτίστηκε με ανθρώπους δεδομένης επιχειρηματικής ικανότητας και πείρας, που
πρωταγωνιστούσαν στις μεγάλες αγορές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Είναι χαρακτηριστικό
ότι, όπως αναφέρεται στην έκδοση της ΚΤΕ του 1926, στους 7.000 εμπόρους και βιομηχάνους
γραμμένους στο Επιμελητήριο της Αθήνας, οι χίλιοι ήταν πρόσφυγες, ενώ στον Πειραιά η
αναλογία ήταν μεγαλύτερη. Από την αρχή η πολιτική της ΕΑΠ ενθάρρυνε την εγκατάσταση
βιομηχανιών στους συνοικισμούς, με σκοπό την εκτόνωση της ανεργίας. Επρόκειτο όμως, κατά
το μεγαλύτερο μέρος, για μικρές βιοτεχνικές μονάδες, οι οποίες ενισχύθηκαν από το κράτος, την
ΕΑΠ ή την Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος, με κοινωνικά και όχι αναπτυξιακά κριτήρια. Καινούριοι
βιομηχανικοί- βιοτεχνικοί κλάδοι αναπτύχθηκαν (ταπητουργία, μεταξουργία, πλαστικά,
βυρσοδεψία) και δόθηκε νέα ώθηση στην κλωστοϋφαντουργία και τη βιοτεχνία ειδών διατροφής.
Άνθιση γνώρισε και η βιομηχανία οικοδομικών υλικών, ο μόνος κλάδος που υποκατέστησε μαζικά
τις εισαγωγές στο Μεσοπόλεμο. Στη δεκαετία 1922-1932 διπλασιάστηκε ο αριθμός των
βιομηχανικών μονάδων και αυξήθηκε ο όγκος και η αξία της παραγωγής, χωρίς όμως να επέλθει
κάποια δομική αλλαγή. Η βιομηχανία θα αρχίσει να κινείται με ταχύτερους ρυθμούς το 1931, χάρη
κυρίως στην πολιτική υποκατάστασης των εξαγωγών που ακολουθεί το ελληνικό κράτος μετά την
κατάρρευση του διεθνούς νομισματικού συστήματος.
Γ. Γιαννακόπουλος, «Η Ελλάδα με τους πρόσφυγες. Η δύσκολη προσαρμογή στις νέες συνθήκες», στο: Β. Παναγιωτόπουλος (επιμ.), Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, 1770-2000, 7ο ς όμος: Ο Μεσοπόλεμος, 1922-1940: Από την Αβασίλευτη Δημοκρατία στη Δικτατορία της 4ης Αυγούστου, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 2003, σσ. 97-98
3. Στηριζόμενοι στις ιστορικές σας γνώσεις και στα στοιχεία του παραθέματος να δείξετε:
Α) την ώθηση που έδωσε η άφιξη των προσφύγων στην άνθηση της βιοτεχνίας
Β) το ρόλο που διαδραμάτισε η εργασία των γυναικών στον τομέα αυτόν
Πολύ σαφείς είναι επίσης οι πρόοδοι στην ταπητουργία που βρίσκεται σε άμεση σχέση με την ανταλλαγή των πληθυσμών. Πράγματι, οι πρόσφυγες της Μικράς Ασίας φέρνουν μαζί τους πολύτιμες παραδόσεις, αναγόμενες στο Βυζάντιο, τόσο στην ταπητουργία, όσο και στην κεραμική, ώστε η Ελλάδα από τα 1926 να μπορεί ν' ανταγωνίζεται με επιτυχία σ' αυτό το πεδίο τις χώρες της Ανατολής και προ πάντων την Τουρκία.
Στα 1927 λειτουργούν περισσότερα από 4.000 ταπητουργικοί αργαλειοί, από τους οποίους τα 2/3 στην Αθήνα και στον Πειραιά και το 1/3 στο εσωτερικό της χώρας. Αυτή η βιοτεχνία απασχολεί 10.000 εργάτες. Από την παραγωγή τα 80% τα εξάγουν στις Ηνωμένες Πολιτείες και το υπόλοιπο το πουλούν στην Ελλάδα και σης διάφορες χώρες της Ευρώπης. Στα 1929 ιδρύεται ο Αυτόνομος Ταπητουργικός Οργανισμός και ο Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού.
Η ανάπτυξη αυτής της δραστηριότητας των προσφύγων και η γενική άνθιση της λαϊκής τέχνης οφείλουν πολλά σε μια γυναίκα ζωγράφο, στην Αγγελική Χατζημιχάλη. Αυτή επιδόθηκε με ενθουσιασμό στη μελέτη της ελληνικής λαογραφίας και των έργων της βιοτεχνίας, ταπήτων, μεταξωτών, υφασμάτων, επίπλων κλπ. και δημοσίευσε μεθοδικές εργασίες, καλά τεκμηριωμένες, που τράβηξαν την προσοχή του κόσμου σ' αυτά τα θαυμαστά προϊόντα της καλλιτεχνικής ιδιοφυίας του λαού. Με το παράδειγμα της, με τη διδασκαλία της στο «Σπίτι των νέων κοριτσιών», με την οργάνωση εκθέσεων λαϊκής τέχνης, με την ίδρυση εργαστηρίων και πρατηρίων, τέλος με τα δημοσιεύματα της στα ελληνικά και ξένα περιοδικά συνετέλεσε στη δημιουργία ζωηρής κινήσεως γύρω από τη λαϊκή τέχνη και ενέπνευσε λαογράφους, ζωγράφους, διακοσμητές κλπ. Η Χατζημιχάλη επηρέασε πολύ την εξέλιξη της λαϊκής τέχνης στην Ελλάδα και σ' αυτήν οφείλεται κατά μεγάλο μέρος η σημερινή άνθηση και ακμή της.
Απ. Βακαλόπουλος, Νέα Ελληνική Ιστορία
Πηγή: http://www.de.sch.gr/mikrasia/keimoiko.htm
4.Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και τα στοιχεία που θα αντλήσετε από τα ιστορικά παραθέματα να στηρίξετε τις παρακάτω προτάσεις «Οι πρόσφυγες αναγκάστηκαν να έρθουν στην Ελλάδα σύμφωνα με τη Συνθήκη της Λοζάνης που όριζε ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Έφεραν μαζί τους στις νέες πατρίδες πολλές παραδόσεις»
«Εις την Ιεράν οδόν, πλησίον της Αγίας Τριάδος, ακούει κανείς μακρόθεν άσματα ανατολικά. Ακούει φωνών μετά πάθους, από των βαθυτάτων σπλάχνων τη συμφωνία μετά του λάρυγγος εξερχομένων:
Το πληγωμένο στήθος μου πονεί, μα δεν το λέει τ ́αχείλι μου κι αν τραγουδεί, μα η καρδιά μου κλαίει. Ιδού λοιπόν, παίζουσιν εκλεκτόν τεμάχιον κατά το διάσημον της Σμύρνης άλλοτε μουσικόν Μπινέταν. Ιδού τα δύο τοξάρια των δύο βιολίων συγχρόνως ανεβοκατεβαίνουν, το σαντούριον στενάζει υπό την ταχείαν και επανειλημμένην κρούσιν, το λαούτον αγωνίζεται και ενδόξως παρακολουθεί τας υψίστας και παθητικωτέρας φωνάς του πρώτου βιολίου. Ο τούτο κρούων, καλείται Παναγός Βογιατζής, διακεκριμένος εκ Σμύρνης μουσικός, πολλάς ιδών πανηγύρεις και πολλών την ευθυμίαν μελετήσας, όλως δε αφοσιωμένος εις την τέχνην του. Άνευ του βιολίου του, είναι μηδέν. Αυτός και το βιολίον του αποτελούσι τον γνωστόν Παναγόν Βογιατζήν».
(Πηγή: άρθρο στην «Εφημερίδα» της 17 Ιουνίου 1924)
Ερωτήσεις τύπου Σωστού – Λάθους
Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις που ακολουθούν ως Σωστές ή Λανθασμένες σημειώνοντας Σ ή Λ
αντίστοιχα και να αναδιατυπώσετε τις λανθασμένες, ώστε να γίνουν σωστές.
1. Η μικρασιατική μετανάστευση ήταν συνέπεια της αποτυχίας του απελευθερωτικού κινήματος στις περιοχές αυτές
2. Οι προσφυγικές μετακινήσεις του 19 ου αι βοήθησαν στη συγκρότηση του ν.ε. κράτους
3. Μετά την υπογραφή της Συνθήκης του Βουκουρεστίου Έλληνες από τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία
έφτασαν στην Ελλάδα
4. Τα προσφυγικά ρεύματα προς την Ελλάδα τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα ήταν συχνότερα και πολυαριθμότερα λόγω των πολεμικών συγκρούσεων και της εχθρότητας που υπήρχε μεταξύ των κρατών της Βαλκανικής χερσονήσου.
5. Οι Έλληνες της Ανατολικής Ρωμυλίας ήταν οι πρώτοι που πέρασαν το 1908 μαζικά τα σύνορα της Ελλάδας.
6. Το 1913 έφτασαν στην Ελλάδα Έλληνες από τη Βουλγαρία, τη Δυτική Θράκη και την Ανατολική
Μακεδονία.
7. Στις αρχές του 1914 εκδιώχθηκαν από τις εστίες τους οι Έλληνες της Δυτικής Θράκης και το Μάιο του ίδιου έτους οι Έλληνες της Δυτικής Μικρασίας.
8. Το έργο της περίθαλψης και παλιννόστησης των προσφύγων το ανέλαβε το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως.
9. Η λειτουργία της Ε.Α.Π. διήρκεσε από το 1923 ως το 1930.
10. Η Γενική Διεύθυνση Ανταλλαγής Πληθυσμών συστάθηκε το 1924 από το Υπουργείο Γεωργίας.
11. Μεγάλο μέρος του έργου της αποκατάστασης των προσφύγων έγινε από το 1923 – 1930.
12. Οι πρόσφυγες αποτελούσαν ένα ενιαίο σύνολο και γι’ αυτό η αφομοίωσή τους ήταν άμεση.
13. Οι πρόσφυγες κατηγορούσαν το ελληνικό κράτος ότι με την υπογραφή της Ελληνοτουρκικής Σύμβασης της Λοζάννης και του ελληνοτουρκικού συμφώνου του 1930 παραβίασε βασικά δικαιώματά τους.
14. Η αντίθεση μεταξύ των προσφύγων και των γηγενών σε ελάχιστες περιπτώσεις πήρε τη μορφή ανοιχτής σύγκρουσης.
15. Οι πρόσφυγες συμμετείχαν στο κόμμα των Φιλελευθέρων ως ψηφοφόροι και πολιτευτές όχι όμως ως βουλευτές ή υπουργοί.
16. Οι πρώτοι πρόσφυγες από την Μικρά Ασία που έφτασαν στην Ελλάδα μετά την καταστροφή της Σμύρνης ήταν από το Αϊβαλί, τα Μοσχονήσια και την Προποντίδα.
17. Περίπου 200.000 πρόσφυγες παρέμειναν στην Καππαδοκία και τη Νότια και Κεντρική Μικρά Ασία και μεταφέρθηκαν στην Ελλάδα το 1924 και 1925.
18. Το Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων ανέλαβε το έργο της κάλυψης των πρώτων αναγκών των προσφύγων που έφτασαν το 1922.
19. Στις 24 Ιουλίου 1923 υπογράφτηκε η Συνθήκη της Λοζάνης η οποία ρύθμιζε την ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ της Ελλάδας και της Τουρκίας.
20. Η ανταλλαγή των πληθυσμών με βάση τη Σύμβαση της Λοζάνης ίσχυσε αναδρομικά για όλες τις μετακινήσεις που έγιναν από την ημέρα που κηρύχθηκε ο Πρώτος Παγκόσμιος πόλεμος.
21. Η περίθαλψη των προσφύγων που έφτασαν στην Ελλάδα το 1914 ανέλαβαν κυρίως εθελοντές με τη βοήθεια των επιτροπών που καταρτίστηκαν από το Υπουργείο Εσωτερικών.
22. Η κυβέρνηση του Βενιζέλου ίδρυσε στην Αθήνα την “Ανώτατην Διεύθυνσιν Περιθάλψεως”.
23. Το 1914 ιδρύθηκε στην Θεσσαλονίκη Οργανισμός με σκοπό την άμεση περίθαλψη των προσφύγων και την εγκατάστασή τους σε εγκαταλελειμμένα τουρκικά και βουλγαρικά χωριά της Μακεδονίας.
24. Η “Υπηρεσία Παλιννοστήσεως και Περιθάλψεως” ιδρύθηκε από το Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης, με σκοπό την αποκατάσταση των παλιννοστούντων.
25. Πολλοί πρόσφυγες μετακινούνταν στα αστικά κέντρα με σκοπό να παρουσιαστούν ως “αστοί” και να πάρουν την αποζημίωση που τους είχαν υποσχεθεί.
26. Το φθινόπωρο του 1922 έφτασαν στην Ελλάδα 1.220.000 πρόσφυγες.
27. Στην απογραφή του 1928 καταγράφηκαν 1.220.000 πρόσφυγες.
28. Η Μικτή Επιτροπή Ανταλλαγής ιδρύθηκε το 1914.
29. Η ελληνοτουρκική Σύμβαση (1923) προέβλεπε εθελοντική μετανάστευση κατοίκων.
30. Το 1924 συστάθηκε η Γενική Διεύθυνση Ανταλλαγής Πληθυσμών.
31. Η Γενική Διεύθυνση Ανταλλαγής Πληθυσμών υπαγόταν στο Υπ. Πρόνοιας και Αντιλήψεως.
32. Η προσωρινή εκτίμηση των περιουσιών έγινε με βάση τις δηλώσεις που υποβλήθηκαν στα κατά τόπους Γραφεία Ανταλλαγής.
33. Η ελληνοτουρκική συμφωνία του 1930 προέβλεπε αποζημίωση από το κράτος υποδοχής των ανταλλάξιμων προσφύγων για τις περιουσίες που εγκατέλειψαν στις πατρίδες τους.
34. Στις 10 Ιουνίου 1930 υπογράφηκε η Συνθήκη των Σεβρών που αποτελούσε το οικονομικό σύμφωνο μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας.
35. Στις εκλογές του 1933 επικράτησε το κόμμα των Φιλελευθέρων.
36. Οι πρόσφυγες κατηγορούσαν το ελληνικό κράτος ότι αποζημιωθήκαν μόνο κατά ένα μέρος για την περιουσία που εγκατέλειψαν στις πατρίδες τους.
37. Η αντίθεση μεταξύ προσφύγων και γηγενών σε ελάχιστες περιπτώσεις πήρε τη μορφή ανοιχτής σύγκρουσης.
38. Η υποτιμητική σημασία του όρου «πρόσφυγας» και η διαχωριστική γραμμή μεταξύ προσφύγων και γηγενών έπαψε να υπάρχει μετά τη δεκαετία του 1930.
39. Στη δεκαετία 1922-1931 οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις αυξήθηκαν κατά 50% και διπλασιάστηκε η γεωργική παραγωγή.
40. Οι αυτόχθονες επιχειρηματίες υπερείχαν σε σύγκριση με τους πρόσφυγες σε επιχειρηματικό πνεύμα, εκπαίδευση, κατάρτιση και προοδευτικές αντιλήψεις.
41. Η άφιξη των προσφύγων αναζωογόνησε τη βιομηχανία με νέο. Ειδικευμένο και φθηνό εργατικό δυναμικό.
