Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ
ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
(1821-1936)

Α. ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ
ΚΑΙ ΠΕΛΑΤΕΙΑΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ (1821-1843)

1. Πελατειακά δίκτυα επί τουρκοκρατίας

1. Ποιος υπήρξε ο τρόπος λειτουργίας της οικογένειας, ως φορέα πελατειακών σχέσεων και προστασίας, και ποια ήταν τα δίκτυα πατρωνίας στα διάφορα μέρη της Ελλάδας;

2.      Να δικαιολογήσετε τη φράση: «Τα δίκτυα πατρωνίας δεν λειτουργούσαν κάτω από τους ίδιους όρους και δεν ανταποκρίνονταν στις ίδιες ανάγκες με τα κατοπινά κόμματα

3.       Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και το περιεχόμενο των ακόλουθων παραθεμάτων να απαντήσετε στις πιο κάτω ερωτήσεις:
 Α) Γιατί την προεπαναστατική περίοδο δεν ήταν δυνατή η δημιουργία κομμάτων από τους Έλληνες, αλλά πελατειακών δικτύων;
 Β) Ποια αποτελέσματα είχε η ανάπτυξη αυτών των πελατειακών δικτύων μετά την επανάσταση του 1821 στη δημιουργία του Ελληνικού κράτους;

1. Η σχέση πελατείας είναι μία σχέση εκούσιας διπολικής ανταλλαγής ανάμεσα σε κοινωνικούς φορείς άνισης κοινωνικής και οικονομικής ισχύος, που στηρίζεται στην αμοιβαία ανάληψη υποχρεώσεων παροχής ορισμένων διαφορετικών υπηρεσιών, χωρίς το πλέγμα αυτό των υποχρεώσεων να εντάσσεται σ' ένα δεδομένο έννομο ή οπωσδήποτε θεσμοποιημένο σύστημα αξιολογικών κανόνων συμπεριφοράς και αντιστοίχων κυρώσεων.
 Γεώργιος Κοντογιώργης (επιμ.): Κοινωνικές και πολιτικές δυνάμεις στην Ελλάδα . Αθήνα 1977, σ.76

2. Κόμμα: ένωση πολιτών, οι οποίοι έχουν συσσωματωθεί λόγω κοινών πολιτικών απόψεων, συμφερόντων και στόχων, ώστε να κατακτήσουν μέσω της κατοχής πολιτικών ηγετικών θέσεων τόση εξουσία μέσα σε ένα κράτος..., ώστε να μπορούν να πραγματοποιήσουν τους πολιτικούς τους σκοπούς.
 Reinhart Beck: Sachworter- buch der Politik. Στουτγάρδη 1986.

 3. Η πολιτική αποτελούσε, κοντά στα άλλα, και σημαντική οικονομική δραστηριότητα: ήταν δηλαδή τρόπος βιοπορισμού που τον επιδίωκαν και τον εξασφάλιζαν από ποικίλες, κάποτε και ανορθόδοξες πηγές. Η πεποίθηση ότι η κατάκτηση μιας θέσεως έδινε τη δυνατότητα στον κάτοχο της να προάγει, περισσότερο και από το γενικό καλό, τα προσωπικά του συμφέροντα μεταφέρθηκε και διατηρήθηκε στον κρατικό μηχανισμό, όταν με την επιτυχία της Επαναστάσεως το ίδιο το κράτος έγινε αντικείμενο ανταγωνισμού μεταξύ των Ελλήνων. Η νομιμοφροσύνη απέναντι στην οικογένεια, που ως ομάδα κοινωνική είχε αποκτήσει προτεραιότητα απέναντι στο έθνος, το προσωπικό συμφέρον, επίσης, έκαναν το άτομο να αποβλέπει συχνά στην εκμετάλλευση της κρατικής μηχανής προς όφελος των συγγενών και των φίλων του, σε βάρος των αντιπάλων του.

 Ιωάννης Πετρόπουλος - Αικατερίνη Κουμαριανού: ΙΕΕ, ΙΓ, σ. 27.

2. Η διαμόρφωση νέων δεδομένων κατά την Επανάσταση

1. Ποιος ήταν ο βασικότερος λόγος των συγκρούσεων μεταξύ των Ελλήνων,από τη στιγμή που άρχισε η εκδίωξη των Τούρκων;

2. Ποιος ήταν ο σκοπός του Δημητρίου Υψηλάντη όταν έφτασε στην Ελλάδα και τι προβλήματα αντιμετώπισε;

3. Ποια λύση στο πρόβλημα της ηγεσίας του Αγώνα έδωσε το «Προσωρινόν Πολίτευμα» της Επιδαύρου, ποιοι ευνοήθηκαν και ποιοι αγνοήθηκαν;

4. Ποια κόμματα συγκροτήθηκαν στη Β ́ Εθνοσυνέλευση του Άστρους και πώςεξελίχθηκε ο ανταγωνισμός μεταξύ τους;

5. Τι γνωρίζετε για τους δύο εμφυλίους πολέμους του 1824;

6. Τι γνωρίζετε για το «Πανελλήνιον», τι υπονοούσε το όνομα των τριών πρώτων ελληνικών κομμάτων και ποιοι αποτελούσαν τον πυρήνα τους;

3. Τα πρώτα ελληνικά κόμματα

α. Το αγγλικό κόμμα:

1. Ποιοι συμπαρατάχθηκαν με το αγγλικό κόμμα και ποιο κύριο χαρακτηριστικό τους διέκρινε;

2. Ποιος ήταν ο στόχος των ηγετών και των οπαδών του αγγλικού κόμματος στις αρχές της δεκαετίας του 1820;

3. Ποιος ήταν ο ηγέτης του αγγλικού κόμματος και ποια η άποψή του σχετικά με τη στάση της Αγγλίας απέναντι στην Ελλάδα;

4. Ποιες ήταν οι επίσημες θέσεις του αγγλικού κόμματος και τι επιζητούσε;

β. Το γαλλικό κόμμα:

1. Ποιος ήταν ο αρχηγός του γαλλικού κόμματος, ποιους προσεταιρίστηκε στην αρχή, ποια τα κοινά χαρακτηριστικά των στελεχών του κόμματος και τι απαιτούσαν;

2. Ποιοι ήταν οπαδοί και στελέχη του γαλλικού κόμματος;

3. Σε τι διαφοροποιούταν η εξωτερική πολιτική του γαλλικού κόμματος σε σχέση με αυτή του αγγλικού;

4. Τι γνωρίζετε για την εσωτερική πολιτική του γαλλικού κόμματος;

5. Για ποιους λόγους το γαλλικό κόμμα ονομάστηκε και «εθνικό»;

6. Γιατί τα μέλη του γαλλικού κόμματος θεωρούσαν τη Γαλλία ως πρότυπο;

γ. Το ρωσικό κόμμα:

1. Ποια χώρα είχαν ως πρότυπο για την εσωτερική οργάνωση της Ελλάδας τα μέλη του ρωσικού κόμματος;

2. Ποια χαρακτηριστικά διέκριναν το ρωσικό κόμμα;

3. Ποιοι συμπαρατάχθηκαν (στελέχη - οπαδοί) με το ρωσικό κόμμα, ιδιαίτερα κατά την εποχή της διακυβέρνησης από τον Καποδίστρια;

4. Ποια ήταν τα βασικά αιτήματα των μελών του ρωσικού κόμματος;

5. Ποιο ήταν το ιδιαίτερο πρόβλημα που έβλεπε το ρωσικό κόμμα και ποια στάση τηρούσε απέναντι στο ζήτημα της αυτοκέφαλης Εκκλησίας;

6. Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από το παρακάτω κείμενο, προσπαθήστε να εντοπίσετε τη στρατηγική του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου στο θέμα της απελευθέρωσης των αλυτρώτων.

Κείμενο:

Ο Μαυροκορδάτος διατύπωσε τις ιδέες του σε ένα πολύ σημαντικό υπόμνημα που συνέταξε το 1848, το οποίο αποτελεί αριστοτεχνικό κατηγορητήριο κατά του ακραίου αλυτρωτισμού και πειστική παρουσίαση των μετριοπαθών θέσεων. Πρώτα διακήρυσσε την αντίθεσή τους προς τις σποραδικές συνοριακές επιθέσεις και τις μυστικές εταιρείες, που κατά τη γνώμη του τορπίλιζαν τον φαινομενικό τους στόχο.Τις θεωρούσε παράτολμες ενέργειες εγωκεντρικών ή παραπλανημένων ανθρώπων, που έπρεπε να κατασταλούν. Απαριθμούσε κατόπιν τα λάθη των προγενεστέρων ελληνικών κυβερνήσεων.

........................................................................................................

Το ελληνικό κράτος δεν είχε δώσει στους Έλληνες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας καμία απτή απόδειξη ότι η ελληνική διακυβέρνηση ήταν έστω και ελάχιστα πιο φωτισμένη από την τουρκική, ούτε είχε δείξει στην Ευρώπη ότι η ελληνική ηγεμονία θα έφερνε πολιτική σταθερότητα στην Εγγύς Ανατολή. Στο μεταξύ, η Οθωμανική Αυτοκρατορία είχε θεσπίσει εσωτερικές μεταρρυθμίσεις που είχαν αποκαταστήσει την τουρκική αυτοπεποίθηση και είχαν πείσει την Ευρώπη ότι η κατάρρευση δεν επέκειτο άμεσα.

Το πρόγραμμα του Μαυροκορδάτου ήταν στην πραγματικότητα πρόγραμμα εσωτερικής ανάπτυξης, εμπορίου, επικοινωνιών και παιδείας, παρόλο που παρουσιαζόταν επιδέξια ως συγκαλυμμένη προετοιμασία για πόλεμο. ∆ίνοντας έμφαση στην αύξηση του εμπορίου, στην ανάπτυξη της εμπορικής ναυτιλίας και στη διακίνηση της πυρίτιδας από εμπόρους, και αποφεύγοντας οποιαδήποτε αναφορά στους άτακτους οπλαρχηγούς, ενώ επέμενε στην ανάγκη ενός νέου σώματος πυροβολικού, το πρόγραμμα αυτό έμμεσα συνιστούσε τη μετάθεση της ευθύνης του αλυτρωτισμού από την παλιά στρατιωτική τάξη στην αστική, και έτσι προωθούσε έμμεσα τα οικονομικά συμφέροντα της τελευταίας ομάδας. Επιπλέον, οι γραφειοκρατικές ικανότητες τις οποίες ανέφερε ο Μαυροκορδάτος ως προϋποθέσεις για τους διοριζόμενους στην κεντρική διεύθυνση ήταν ακριβώς εκείνες για τις οποίες εκτιμούσαν τον ίδιο και αρκετά μέλη του κόμματός του. Με λίγα λόγια, η πολιτική του Μαυροκορδάτου απαιτούσε την ηγεσία ικανών γραφειοκρατών και ισχυρών εμπόρων, ενώ σύμφωνα με τις απαιτήσεις του αντίθετου προσανατολισμού τη διεύθυνση της υπόθεσης του αλυτρωτισμού θα την αναλάμβανε η παραδοσιακή τάξη των στρατιωτικών.

J. Petropoulos, Πολιτική και Συγκρότηση Κράτους στο Ελληνικό Βασίλειο

(1833-1843), σ. 634-635.

4.     Τα κόμματα ως εκφραστές του πνεύματος της εποχής

1. Ποιο ήταν το ιδεολογικό-πολιτικό πλαίσιο στο οποίο δημιουργήθηκαν τα

πρώτα τρία ελληνικά κόμματα;

2. Ποια η θέση των τριών κομμάτων για την οικονομική πολιτική της Ελλάδος;

3. Πώς λειτουργούσαν τα κόμματα κατά την Καποδιστριακή και Οθωνική

περίοδο;

Β. ΧΕΙΡΑΦΕΤΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ (1844-1880)

1.     Το σύνταγμα του 1844

Εξετάσεις

1.      Με το Σύνταγμα του 1844 κατοχυρώθηκε συνταγματικά το δικαίωμα του συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι. Σωστό-Λάθος

2.      Το Σύνταγμα του 1844 καθιέρωσε ως πολίτευμα τη Βασιλευομένη Δημοκρατία. Σωστό – Λάθος

3.      Ποιες ήταν οι επιπτώσεις από την καθιέρωση, με το σύνταγμα του 1844, της καθολικήςψηφοφορίας για τους άνδρες στην πολιτική και κοινωνική ζωή της Ελλάδας;

4.      Σύμφωνα με το σύνταγμα του 1844, οι γερουσιαστές διορίζονταν από τον βασιλιά και διατηρούσαν το αξίωμά τους ισόβια. Σωστό- Λάθος

5.      Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από τα παρακάτω κείμενα και τις ιστορικές σας γνώσεις σχετικά με το Σύνταγμα του 1844: α. να αναφερθείτε στις βασιλικές εξουσίες και στη σημασία του δικαιώματος της καθολικής ψηφοφορίας Μονάδες 13. β. να αποτιμήσετε τη σημασία της θέσπισης του Συντάγματος του 1844 στην εξέλιξη του κοινοβουλευτισμού στην Ελλάδα. Μονάδες 12

 Κείμενο Α: Σύνταγμα μοναρχικό, τον συντηρητισμό του οποίου δεν αναιρούσαν οι αρκετές φιλελεύθερες διατάξεις που κατάφεραν να επιβάλουν τα προοδευτικότερα στοιχεία της Εθνοσυνέλευσης, [...] το Σύνταγμα του 1844 συμπληρωνόταν με έναν επαναστατικό για την εποχή του εκλογικό νόμο. Πρόκειται για τον εκλογικό νόμο της 18ης Μαρτίου 1844 που ψήφισε η Εθνοσυνέλευση [...] και που αναγνώριζε το δικαίωμα του εκλέγειν «εις όλους τους εντός του βασιλείου γεννηθέντας Έλληνας» που είχαν συμπληρώσει το 25ο έτος της ηλικίας τους και είχαν «ιδιοκτησίαν τινά εντός της επαρχίας», είτε κινητή, όπως διευκρινίστηκε στη σχετική συζήτηση, είτε ακίνητη «προσοδοφόρον και φοροτελή1», ή που εξασκούσαν «οιονδήποτε επάγγελμα ή ανεξάρτητον επιτήδευμα» [...]. Καθιερώνοντας έτσι ουσιαστικά την καθολική και –με μία σειρά άλλων διατάξεων– την άμεση ψηφοφορία για την ανάδειξη της Βουλής, η Εθνοσυνέλευση [...] πρωτοπορούσε, σε σχέση με τα ισχύοντα στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες της εποχής.

 [ 1 ιδιοκτησία φοροτελής: η ιδιοκτησία που υπόκειται σε φορολογία ]

(Νίκος Κ. Αλιβιζάτος, Εισαγωγή στην Ελληνική Συνταγματική Ιστορία, Αθήνα-Κομοτηνή 1981, σσ. 65-66)

Κείμενο Β: Στη βαθμιαία ενίσχυση του ρόλου του κοινοβουλίου και στο συνακόλουθο περιορισμό των υπερτροφικών εξουσιών του μονάρχη συνετέλεσε και η καθιέρωση με νόμο της σχεδόν καθολικής και άμεσης ψηφοφορίας (όλοι σχεδόν οι Έλληνες πάνω από 25 χρονών είχαν δικαίωμα ψήφου). [...] Η καθολική ψηφοφορία προώθησε σταδιακά την πολιτική χειραφέτηση των λαϊκών στρωμάτων και, όπως όλοι οι κοινοβουλευτικοί θεσμοί, συνέβαλε στη διαμόρφωση μιας δημοκρατικής ιδεολογίας.

(Γιώργος Αναστασιάδης, Κοινοβούλιο και Μοναρχία στην Ελλάδα, Θεσσαλονίκη 1995, σσ. 20-21 )

6.      α) Ποια θεμελιώδη δικαιώματα συμφώνησαν οι κομματικές παρατάξεις ότι έπρεπε να κατοχυρωθούν με το Σύνταγμα του 1844; (Μονάδες 6) β) Ποιες εξουσίες κατοχυρώθηκαν με το Σύνταγμα του 1844 για τον βασιλιά και ποιες άλλες διατάξεις περιελάμβανε το Σύνταγμα αυτό; (Μονάδες 7) Εσπερινά Επαν.2009

7.      Σύμφωνα με το σύνταγμα του 1844, ο βασιλιάς συμμετείχε τόσο στην άσκηση της νομοθετικής εξουσίας όσο και στην αρχηγία του κράτους και του στρατού. Σωστό- Λάθος ( μον. 2) εσπερ επαν 2011

8.      Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που σας δίνονται παρακάτω, να αναφερθείτε στο περιεχόμενο του Συντάγματος του 1844 σχετικά με: α) τα θεμελιώδη δικαιώματα των πολιτών (μον. 4) β) το δικαίωμα της ψηφοφορίας και την εκλογική διαδικασία (μον. 9) γ) την κατανομή των εξουσιών (μον. 12). Μονάδες 25 ΗΜΕΡΗΣΙΑ

 ΚΕΙΜΕΝΟ Α: Ὁ Ἐκλογικὸς Νόμος καθιέρωνε τὴν ἐκλογὴ τῶν βουλευτῶν μὲ πλειοψηφικὸ σύστημα δύο γύρων, ποὺ θὰ διεξαγόταν μὲ ἄμεση, σχεδὸν καθολική, καὶ μυστικὴ ψηφοφορία. Δικαίωμα ψήφου δινόταν στοὺς πολίτες (ἄρρενες) ἡλικίας 25 ἐτῶν συμπληρωμένων, «ἔχοντας προσέτι ἰδιοκτησίαν τινὰ ἐντὸς τῆς ἐπαρχίας, ὅπου ἔχουσι τὴν πολιτικὴν διαμονήν των, ἢ ἐξασκοῦντας ἐν αὐτῇ ὁποιονδήποτε ἐπάγγελμα, ἢ ἀνεξάρτητον ἐπιτήδευμα». Ἐξαιροῦνταν «α) Οἱ διατελοῦντες ὑπὸ ἀνάκρισιν ἐπὶ κακουργήματι, β) Οἱ προσκαίρως ἢ διὰ παντὸς στερηθέντες κατὰ συνέπειαν δικαστικῆς ἀποφάσεως τοῦ δικαιώματος τοῦ ψηφοφορεῖν, γ) Οἱ στερούμενοι τῆς ἐλευθέρας διαχειρίσεως τῆς περιουσίας των». Ν. Διαμαντοῦρος, Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους,τ. ΙΓ΄: Νεώτερος Ἑλληνισμὸς ἀπὸ 1833 ὥς 1881, Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών, 2000, σ. 112.

ΚΕΙΜΕΝΟ Β: Ο Βασιλιάς δεν ήταν μόνον ο ανώτατος άρχοντας, ο αρχηγός του κράτους αλλά και το ανώτατο και κυρίαρχο όργανο του κράτους, αποδεχόταν δηλαδή μόνον εκείνους τους περιορισμούς της εξουσίας του, που είχαν διατυπωθεί ρητώς στο Σύνταγμα. Η μοναρχική πηγή της εξουσίας προέκυπτε και από το ίδιο το συνταγματικό κείμενο, που αναγνώριζε το πρόσωπο του Βασιλιά ως ιερό και απαραβίαστο αλλά και από την πρόβλεψη ότι η δικαιοσύνη πηγάζει από το Βασιλιά και απονέμεται εν ονόματί του. Η μοναρχία ήταν όμως περιορισμένη μέσα στα όρια που έθετε η ίδια με το παραχωρημένο Σύνταγμα. Το Σύνταγμα του 1844 εισήγαγε την αρχή της διάκρισης των εξουσιών. [...] Η νομοθετική πρωτοβουλία και το δικαίωμα της κυρώσεως των νόμων ανήκε στο Βασιλιά. Με το διορισμό των μελών της Γερουσίας και της διάλυσης, χωρίς περιορισμό, της Βουλής, ο Βασιλιάς συγκέντρωνε εκτεταμένες αρμοδιότητες.

 Η. Μαυρομούστακου, Πολιτικοί Θεσμοί και Διοικητική Οργάνωση, στο: Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, 1770-2000, 4ος τόμος: Το Ελληνικό Κράτος, 1833-1871, Η Εθνική Εστία και ο Ελληνισμός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 2003, σ.43.

ΚΕΙΜΕΝΟ Γ: Περί συντάξεως της Πολιτείας

Άρθρον 15. Η νομοθετική εξουσία ενεργείται συνάμα υπό του Βασιλέως, της Βουλής και της Γερουσίας.

Άρθρον 20. Η εκτελεστική εξουσία ανήκει εις τον Βασιλέα, ενεργείται δε διά των παρ’ αυτού διοριζομένων υπευθύνων Υπουργών.

Άρθρον 21. Η δικαστική εξουσία ενεργείται διά των δικαστηρίων, αι δε δικαστικαί αποφάσεις εκτελούνται εν ονόματι του Βασιλέως.

Περί της Βουλής Άρθρον 59. Η Βουλή σύγκειται εκ Βουλευτών, εκλεγομένων των εχόντων δικαίωμα προς τούτο πολιτών, κατά τον περί εκλογής Νόμον. Α. Σβώλος, Τα Ελληνικά Συντάγματα, σσ. 153, 155, 161 (Στο: Αξιολόγηση των μαθητών στο μάθημα: «Θέματα Νεοελληνικής Ιστορίας», τεύχ. 1ο, Αθήνα:ΥΠ.Ε.Π.Θ.–Κ.Ε.Ε., 1999, σ. 197).

9.      Με το Σύνταγμα του 1844 προβλεπόταν η ύπαρξη Βουλής και Γερουσίας. Σωστό- Λάθος (μον. 2) ΗΜΕΡ – ΕΣΠΕΡ ΕΠΑΝ 2013

10.  Πώς επέδρασε η καθιέρωση της καθολικής ψηφοφορίας, με το ελληνικό Σύνταγμα του 1844, α) στην πολιτική και κομματική δράση (μονάδες 6) και β) στον κοινοβουλευτισμό; (μονάδες 7) Μονάδες 13 ΗΜΕΡ – ΕΣΠΕΡ ΕΠΑΝ 2014

11.  Το δικαίωμα του «συνέρχεσθαι» και «συνεταιρίζεσθαι» κατοχυρώνεται συνταγματικά το 1844. Σωστό- Λάθος (μον. 2) ΗΜΕΡ – ΕΣΠΕΡ 2015

12.  Με το Σύνταγμα του 1844 δεν κατοχυρώθηκε το δικαίωμα του συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι. Σωστό- Λάθος

2.     Η παρακμή των ξενικών κομμάτων κατά την περίοδο της συνταγματικής μοναρχίας

1.     Χρησιμοποιώντας τα σχετικά χωρία του πιο κάτω κειμένου και αξιοποιώντας τιςιστορικές σας γνώσεις να αποτιμήσετε τη λειτουργία της συνταγματικής μοναρχίας κατά την περίοδο της διακυβέρνησης του Ιωάννη Κωλέττη.

 ΚΕΙΜΕΝΟ: Υποστηρίχτηκε [...] ὅτι ἡ μὴ ἀνάπτυξη τοῦ κοινοβουλευτισμοῦ, στὴν περίοδο τῆς συνταγματικῆς μοναρχίας, δὲν ὀφειλόταν στὸ «πλημμελὲς» τῶν διατάξεων τοῦ Συντάγματος οὔτε στὴν ἔλλειψη κανόνων ποὺ διευκόλυναν τὴν καθιέρωση σταθερῶν κοινοβουλευτικῶν ἀρχῶν, ἀλλὰ στὴν μὴ ἐφαρμογή του ἀπὸ τὸν Ὄθωνα καὶ στὶς ἐσκεμμένες παραβιάσεις του.

Πράγματι, ἔχοντας ἀποδεχθεῖ καταναγκαστικὰ τὴν ἐγκαθίδρυση συνταγματικοῦ πολιτεύματος ὁ ξενόφερτος μονάρχης δὲν διακατεχόταν ἀπὸ τὴν παραμικρὴ διάθεση νὰ τὸ ἐφαρμόσει. Ἀναμίχθηκε σὲ ἔργα διοικητικὰ, παρενέβαινε στὶς βουλευτικὲς ἐκλογὲς καὶ κατέβαλε κάθε προσπάθεια νὰ συγκεντρώσει ὅλο καὶ περισσότερη ἐξουσία. Παράλληλα περιφρόνησε τὸν ἐκλογικὸ νόμο τοῦ 1844 καὶ δὲν ἐπέτρεψε τὴἐλεύθερων ἐκλογῶν νοθεύοντας τες συστηματικὰ σὲ ὅλες τὶς φάσεις τῆς σχετικῆς διαδικασίας.

Χαρακτηριστικὲς ὑπῆρξαν οἱ καταγγελίες τοῦ Μιχ. Σχινᾶ στὴ Βουλὴ σὲ βάρος τῆς γαλλόφιλης (καὶ ὑποστηριζόμενης ἀπὸ τὸν Ὄθωνα) κυβέρνησης Κωλέττη, τὴν ἑπομένη τῆς διεξαγωγῆς τῶν ἐκλογῶν τὸ 1847: «Μέσα διπλᾶ, τριπλᾶ, τετραπλᾶ, παραπείσεων, ἀπειλῶν, ὑποσχέσεων ἐτίθεντο ἐν χρήσει ἵνα συλλέξωσι τὴν διεσπαρμένην καὶ ἀπολωλῶσαν πλειοψηφίαν […]». Παύλος Πετρίδης, Πολιτικές δυνάμεις και συνταγματικοί θεσμοί στη νεώτερη Ελλάδα, 1844-1936, (Θεσσαλονίκη, 1984), σσ. 24-25. Μονάδες 20

2.    Ο θάνατος του Κωλέττη το 1847 ευνόησε το γαλλικό κόμμα. Σωστό-Λάθος (2 μον.) Ημερήσια-επαν.2007

3.    Ποιες πολιτικές πρακτικές χρησιμοποίησε ο Ι.Κωλέττης, προκειμένου να παραμείνει στην εξουσία;(μον.12) Εσπερ. 2009

4.    Ποιοι λόγοι συντέλεσαν στην παρακμή του ρωσικού κόμματος κατά την περίοδο της συνταγματικής μοναρχίας (1844-1864); (μον. 12) Ημερήσια-επαν.2010

5.    Στην περίοδο μεταξύ των συνταγμάτων του 1844 και του 1864 ουσιαστικά δεν ικανοποιήθηκε κανένα από τα αιτήματα του ρωσικού κόμματος, τα οποία είχαν σχέση με την Ορθόδοξη Εκκλησία. Σωστό-Λάθος

6.    Ο Κωλέττης, ως αρχηγός του γαλλικού κόμματος, επεδίωκε μια κυβερνητική πολιτική που θα ενίσχυε το ρόλο του κοινοβουλίου. Σωστό-Λάθος (μον. 2) εσπερ 2014

7.     Η ήττα της Ρωσίας στον Κριμαϊκό πόλεμο συνέβαλε στην αποδυνάμωση του ρωσικού κόμματος, το οποίο σταδιακά εξαφανίστηκε από την πολιτική σκηνή της Ελλάδας. Σωστό-Λάθος (μον. 2) ημερ – εσπερ επαν 2014

8.    Να αναφερθείτε στην παρακμή του γαλλικού και του ρωσικού κόμματος κατά την περίοδο της συνταγματικής μοναρχίας. (μον. 15) επαν εσπερ 2015

3.     Η νέα γενιά

1.      Να παρουσιάσετε τους λόγους που οδήγησαν τη «νέα γενιά» των πολιτικών της μετεπαναστατικής Ελλάδας να διαφοροποιηθεί από τις αντιλήψεις που χαρακτήριζαν τους αρχηγούς των ξενικών κομμάτων. Μονάδες 14 Ημερήσια-επαν.2005

2.      Τα αιτήματα της «νέας γενιάς» εξέφρασε σε μεγάλο βαθμό με την πολιτική του δράση ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου. Σωστό – λάθος (μον. 2) Ημερήσια-επαν.2008

3.      Αντλώντας στοιχεία από το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις, να αναφέρετε τους παράγοντες οι οποίοι οδήγησαν στην επανάσταση του 1862 και την έξωση του Όθωνα. Μον. 25

Όθων, δεχθείς άκων1 την εγκαθίδρυσιν συνταγματικού πολιτεύματος, δεν είχε την διάθεσιν της πιστής εφαρμογής αυτού. Ευθύς εξ αρχής, παραβιάζων το πνεύμα του Συντάγματος, ανεμίχθη εις έργα διοικητικά, επεμβαίνων εις τας βουλευτικάς εκλογάς και προσπαθών εκδήλως να συγκεντρώση εις χείρας του περισσοτέραν εξουσίαν. Προ δε της αντιστάσεως, την οποίαν εύρισκε δεν εδίσταζεν, ως είναι ευνόητον, να λάβη μέτρα πιεστικά κατά της ελευθερίας του τύπου και της ανεξαρτησίας των συνειδήσεων, τούθ’ όπερ εξήπτεν ακόμη περισσότερον την κατ’ αυτού αντιπολίτευσιν και προητοίμαζε την πτώσιν του.

Ο βασιλεύς −όπως γράφει ο Ν. Δραγούμης (Αναμνήσεις, τομ. Β΄ σ. 122)− έρρεπε2 φύσει «προς το σύστημα της συγκεντρώσεως», πολιτικοί δε, όπως ο Κωλέττης, «τελειοποιήσαντες αυτό, και τον Όθωνα ενεθάρρυναν εις αυστηροτέραν εφαρμογήν και αυτοί εφήρμοσαν απηνέστερον3... Η καταστολή της ελευθερίας των δημοκρατικών Αρχών, η καταδίωξις του τύπου, η επέμβασις εις τας εκλογάς τας τε βουλευτικάς και τας των δήμων, η αποβολή πάντων των οπωσούν4 ανεξάρτητον εχόντων το φρόνημα δημοσίων λειτουργών, και ιδίως των της Θέμιδος5 ... η διά παντός τρόπου πίεσις της συνειδήσεως των δικαστών, η διαστροφή των νόμων, ταύτα, και άλλα εις εν μόνον απέβλεπον, εις την σύμπτυξιν πάσης δυνάμεως εις χείρας της εξουσίας και την δι’ αυτής παγίωσιν κυβερνήσεως πανισχύρου και διαρκούς. ...

Η προϊούσα6 κοινωνική εξέλιξις ενίσχυε το φιλελεύθερον και δημοκρατικόν πνεύμα, ούτως ώστε αι απολυταρχικαί τάσεις να μη είναι ανεκταί και να υπονομεύεται τουναντίον διά συνεχούς δράσεως η βασιλεία του Όθωνος. Βοηθούσης δε και της αναμίξεως των αντιπροσώπων των Προστατίδων Δυνάμεων εις την πολιτικήν ζωήν της χώρας, η οποία δεν έπαυε κατά τα έτη της απολυταρχίας και της συνταγματικής μοναρχίας, η θέσις του Όθωνος κατέστη τόσον επισφαλής7, ώστε ευκόλως ανετράπη δι’ επαναστάσεως, μολονότι όπως φαίνεται, δεν ημφεσβητούντο ωρισμέναι αρεταί του και ανεγνωρίζετο η ταύτισις της ηγεμονικής του φιλοδοξίας προς τα εθνικά ιδανικά της εποχής εκείνης (ίδε και Ζ. Παπαντωνίου, Ο Όθων, 1934)». (Α. Σβώλου, Τα Ελληνικά Συντάγματα, σσ. 79-80.) [1. άκων: χωρίς τη θέλησή του 2. έρρεπε: έτεινε 3. απηνέστερον: πιο σκληρά 4. οπωσούν: κατά κάποιο τρόπο, κάπως 5. λειτουργών της Θέμιδος: δικαστών και δικηγόρων 6. προϊούσα: αυξανόμενη 7. επισφαλής: αβέβαιη

4.      Αντλώντας στοιχεία από το κείμενο που ακολουθεί και με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις, να απαντήσετε στο ερώτημα: Ποιες συνθήκες διαμόρφωσαν τη «νέα γενιά» ανθρώπων μετά την παρακμή των ξενικών κομμάτων;

Κείμενο «[...] Τὰ χρόνια αὐτὰ χαρακτηρίζονται κυρίως ἀπὸ τὶς σοβαρὲς προσπάθειες οἰκονομικῆς ἀνασυγκροτήσεως τῆς χώρας, ποὺ εἶχε ἀρχίσει νὰ διαφαίνεται ἤδη ἀπὸ τὴν προηγούμενη διετία. Ἡ μεταστροφὴ τῆς κοινῆς γνώμης, συνέπεια τῶν ἀπρόβλεπτων συνθηκῶν, ποὺ ἐπέβαλε στὴν Ἑλλάδα ἡ διεθνὴς πολιτική, σὲ ἀντίθεση πρὸς τὸ δημόσιο αἴσθημα, ἡ πρόσκαιρη ἐγκατάλειψη μεγαλεπήβολων ὀνείρων γιὰ μιὰ ἀπαρχὴ ἀπελευθερώσεως τῶν ὑπόδουλων ἀκόμη Ἑλλήνων, ἐπέβαλλαν στὰ χρόνια μετὰ τὸν Κριμαϊκὸ πόλεμο τὴν ἀνάγκη νὰ ἀναζητηθεῖ διέξοδος πρὸς μιὰ ἄλλη κατεύθυνση, πρὸς τὴν οἰκονομικὴ ἀνὰπτυξη τῆς χώρας. Οἱ Ἕλληνες συνειδητοποίησαν ὅτι ἔπρεπε νὰ ἀξιοποιήσουν ὅ,τι εἶχαν στὰ χέρια τους παρὰ νὰ περιμένουν τὴν πραγματοποίηση τῶν ὀνεὶρων τους, ποὺ ἔτσι ἢ ἀλλιῶς ἀναβάλλονταν ἢ ματαιώνονταν. Τὰ στενὰ σύνορα, μέσα στὰ ὁποῖα ἦταν καταδικασμένοι νὰ ζοῦν, τοὺς ἀποστεροῦσαν ἀπὸ μιὰ ἐπάρκεια πλουτοπαραγωγικῶν πηγῶν. Ἔπρεπε συνεπῶς ἡ πολιτικὴ ἀντιμετώπιση τοῦ προβλήματος νὰ δώσει τὴ θέση της στὴν οἰκονομική. Ἔτσι ἡ χώρα ἄρχισε νὰ προοδεύει ὑλικὰ καὶ αὐτὸ ἦταν μιὰ ἀπάντηση στὸ ἀδιέξοδο ποὺ βρέθηκε ὡς πρὸς τὴ διεθνή της θέση» Δημητρακόπουλος, Οδ., «Στροφή της κυβερνητικής πολιτικής προς την εσωτερική ανάπτυξη της χώρας», Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. ΙΓ΄, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1977, σ. 172.

5.      α. Ποια εκσυγχρονιστικά αιτήματα των αντιπολιτευτικών ομίλων, που συγκροτήθηκαν περί τα τέλη της δεκαετίας του 1850, εξέφρασε με την πολιτική του δράση ο Αλέξανδρος Κουμουνδούρος; (μονάδες 5) β. Ποιοι συμμετείχαν στην επανάσταση κατά του Όθωνα, το 1862; (μονάδες 5) Μονάδες 10

4.     Η Εθνοσυνέλευση του 1862-1864

1.      Ορισμός: Εθνικόν Κομιτάτον (μον. 5) Ημερήσια 2001

2.       Ορισμός : Εκλεκτικοί (μον. 5) Εσπερινά 2002

3.       Η ιδέα της αρχής της δεδηλωμένης ανήκει στον πολιτικό Επαμεινώνδα Δεληγιώργη. Σωστό-Λάθος. (μον. 5) Εσπερ. 2002

4.       Ορισμός: Εθνικόν Κομιτάτον (μον.4) Ημερήσια- Επαν.2003

5.       Ορισμός: Πεδινοί (5 μον.) Εσπερινά 2003

6.       Ορισμός: Ορεινοί

7.      Να γράψετε στο τετράδιό σας τα γράμματα της Στήλης Α και δίπλα στο καθένα από αυτά τους αριθμούς της Στήλης Β που προσδιορίζουν τις καινοτομίες που αντιστοιχούν στα Συντάγματα της Στήλης Α (σε κάθε γράμμα της Στήλης Α αντιστοιχούν περισσότεροι του ενός αριθμοί) (μον. 8 )

ΣΤΗΛΗ Α’	ΣΤΗΛΗ Β’
α. Σύνταγμα 1844 β. Σύνταγμα 1864 γ. Σύνταγμα 1911	1. ψήφος με σφαιρίδια 2. μονιμότητα των δικαστικών και δημοσίων υπαλλήλων. 3. δωρεάν εκπαίδευση 4. καθολική ψηφοφορία για άνδρες 5. αρχή λαϊκής κυριαρχίας 6. ασυμβίβαστο μεταξύ στρατιωτικής και δημοσιοϋπαλληλικής ιδιότητας με το βουλευτικό αξίωμα 7. βασιλευομένη δημοκρατία 8. απαγόρευση της δουλείας

8.      Ορισμός: Εκλεκτικοί: (5 μον.) Εσπερινά 2004

9.       Ορισμός: Εθνικόν Κομιτάτον : (5 μον.) Εσπερινά-επαν.2004

10.   Οι «πεδινοί» είχαν ως ηγέτες τον Δ. Γρίβα και τον Κ. Κανάρη. Σωστό-Λάθος (2 μον.)

11.  Να γράψετε στο τετράδιό σας τους αριθμούς της Στήλης Α και δίπλα στον καθέναν από αυτούς τα γράμματα της Στήλης Β, τα οποία προσδιορίζουν τις χρονολογίες που αντιστοιχούν στα γεγονότα της Στήλης Α (περισσεύει μία χρονολογία). Μον. 12 Ημερήσια 2005

ΣΤΗΛΗ Α’	ΣΤΗΛΗ Β’
1. Κατάλυση του κοινοβουλευτικού καθεστώτος και επιβολή δικτατορίας από τον Ιωάννη Μεταξά. 2. Σύσταση της Γενικής Διεύθυνσης Ανταλλαγής Πληθυσμών. 3. Η ίδρυση της Εθνικής Τράπεζας. 4. Η ίδρυση του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος Ελλάδος (Σ.Ε.Κ.Ε.). 5. Η ψήφιση της «αρχής της δεδηλωμένης». 6. Ο Όθωνας εγκαταλείπει την Ελλάδα διά παντός.	α. 1841 β. 1881 γ. 1918 δ. 1875 ε. 1862 στ. 1924 ζ. 1936

12.  Ορισμός: αρχή της δεδηλωμένης : (μον. 5) Εσπερινά .2005

13.  Υπό την ηγεσία του Δημητρίου Βούλγαρη, οι πεδινοί επεδίωκαν τον εκσυγχρονισμό των κοινοβουλευτικών θεσμών. Σωστό-Λάθος (μον. 2) Εσπερινά επαν 2005

14.  Ο Αλέξανδρος Κουμουνδούρος ήταν αρχηγός των Πεδινών Σωστό-Λάθος

15.  Να γράψετε στο τετράδιό σας τους αριθμούς της Στήλης Α και δίπλα σε κάθε αριθμό ένα από τα γράμματα της Στήλης Β, ώστε να προκύπτει η σωστή αντιστοίχιση (στη Στήλη Α περισσεύουν δύο ονόματα). μον. 10

ΣΤΗΛΗ Α’	ΣΤΗΛΗ Β’
1. Δ. Βούλγαρης .	α. Αρχηγός του Γαλλικού Κόμματος
2. Επ. Δεληγιώργης	β. Θεμελιωτής της Εθνικής Τράπεζας.
3. Γ. Θεοτοκάς	γ. Ηγέτης του «Εθνικού Κομιτάτου».
4. Φ. Κόντογλου	δ. Ζωγράφος και συγγραφέας
5. Ιω. Κωλέττης	ε. Στις 4 Αυγούστου 1936 κατέλυσε το κοινοβουλευτικό πολίτευμα και επέβαλε δικτατορία
6. Ιω. Μεταξάς
7. Γ. Σταύρου

16.  Το Σύνταγμα του 1864 κατοχύρωνε την ελευθερία του συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι. Σωστό – Λάθος (μον. 2 ) Εσπερ-επαν. 2007

17.  Ορισμός: Εθνικόν Κομιτάτον. (μον.3) Εσπερινά 2008

18.   Να γράψετε στο τετράδιό σας τους αριθμούς της Στήλης Α και δίπλα σε κάθε αριθμό ένα από τα γράμματα της Στήλης Β, ώστε να προκύπτει η σωστή αντιστοίχιση. (μον. 8)

ΣΤΗΛΗ Α’	ΣΤΗΛΗ Β’
1. Ι. Κωλέττης	α. Ηγέτης της Ομάδας των Ιαπώνων
2. Δ. Βούλγαρης .	β. Ηγέτης του κόμματος των Φιλελευθέρων
3. Δ. Γούναρης	γ. Ηγέτης των Πεδινών.
4. Ελ. Βενιζέλος .	δ. Ηγέτης του Γαλλικού Κόμματος

19.  Οι Εκλεκτικοί υποστήριζαν την ανάπτυξη του κοινοβουλευτισμού και τον εκσυγχρονισμό της χώρας. Σωστό-Λάθος (μον. 2)

20.  Αφού μελετήσετε τα παρατιθέμενα άρθρα των Συνταγμάτων του 1844 και του 1864 και αξιοποιήσετε τις ιστορικές σας γνώσεις, να εντοπίσετε τις ομοιότητες και τις διαφορές μεταξύ των δύο Συνταγμάτων. Μον. 25

Κείμενο Α: από το Σύνταγμα του 1844

Περί δημοσίου δικαίου των Ελλήνων

Άρθρον 10 Πας τις δύναται να δημοσιεύη προφορικώς τε, εγγράφως και δια του τύπου τους στοχασμούς του, τηρών τους νόμους του Κράτους. Ο τύπος είναι ελεύθερος και λογοκρισία δεν επιτρέπεται. Οι υπεύθυνοι συντάκται, εκδόται και τυπογράφοι εφημερίδων δεν υποχρεούνται εις ουδεμίαν χρηματικήν προκαταβολήν λόγω εγγυήσεως. Οι εκδόται εφημερίδων θέλουν είσθαι πολίται Έλληνες

Περί συντάξεως της Πολιτείας

Άρθρον 15 Η νομοθετική εξουσία ενεργείται συνάμα υπό του Βασιλέως, της Βουλής και της Γερουσίας.

Άρθρον 20 Η εκτελεστική εξουσία ανήκει εις τον Βασιλέα, ενεργείται δε δια των παρ’ αυτού διοριζομένων υπευθύνων Υπουργών.

Άρθρον 21 Η δικαστική εξουσία ενεργείται δια των δικαστηρίων, αι δε δικαστικαί αποφάσεις εκτελούνται εν ονόματι του Βασιλέως.

Κείμενο Β: από το Σύνταγμα του 1864

Άρθρον 10 Οι Έλληνες έχουσι το δικαίωμα του συνέρχεσθαι ησύχως και αόπλως· μόνον εις τας δημοσίας συναθροίσεις δύναται να παρίσταται η Αστυνομία. Αι εν υπαίθρω συναθροίσεις δύνανται να απαγορευθώσιν, αν ως εκ τούτων επίκηται κίνδυνος εις την δημοσίαν ασφάλειαν.

Άρθρον 14 Έκαστος δύναται να δημοσιεύη προφορικώς, εγγράφως και δια του τύπου τους στοχασμούς του, τηρών τους νόμους του Κράτους. Ο τύπος είναι ελεύθερος. Η λογοκρισία ως και παν άλλο προληπτικόν μέτρον απαγορεύονται ...

Άρθρον 21 Άπασαι αι εξουσίαι πηγάζουσιν εκ του Έθνους, ενεργούνται δε καθ’ ον τρόπον ορίζει το Σύνταγμα.

΄Αρθρον 22 Η νομοθετική εξουσία ενεργείται υπό του Βασιλέως και της Βουλής.

Άρθρον 27 Η εκτελεστική εξουσία ανήκει εις τον Βασιλέα, ενεργείται δε δια των παρ’ αυτού διοριζομένων υπευθύνων υπουργών. Ιστορία

Άρθρον 28 Η δικαστική εξουσία ενεργείται δια των δικαστηρίων, αι δε δικαστικαί αποφάσεις εκτελούνται εν ονόματι του Βασιλέως.

21. Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που σας δίνονται, να αναφερθείτε:

α. στην ασάφεια του ελληνικού συντάγματος του 1864, ως προς την ανάθεση της εντολής για σχηματισμό κυβέρνησης, και στο πρόβλημα που αυτή προκαλούσε (μονάδες 8)

β. στη ρύθμιση με την οποία επιχειρήθηκε η επίλυση του προβλήματος (μονάδες 10) και στις συνέπειές της στο κοινοβουλευτικό σύστημα (μονάδες 7). Μονάδες 25

ΚΕΙΜΕΝΟ Α: Λίγες μέρες μετά το όργιο της εκλογικής νοθείας, στις 29 Ιουνίου 1874, τυπώνεται στην εφημερίδα Καιροί το πολιτικό Κατηγορώ του Χαρίλαου Τρικούπη, υπό τον οικείο πλέον τίτλο «Τις πταίει;». […] [Σύμφωνα με τον Τρικούπη] αποκλειστικός υπεύθυνος της παρατεταμένης πολιτικής κρίσης που μαστίζει τον τόπο είναι ο θρόνος, «το στοιχείον εις το οποίον διά της διαστροφής των συνταγματικών ημών θεσμών συνεκεντρώθη ολόκληρος η εξουσία». Ο Τρικούπης αποδοκιμάζει οποιαδήποτε άλλη εκδοχή, που θα επέρριπτε ευθύνες στο λαό ή στα πολιτικά κόμματα: για το Μεσολογγίτη πολιτικό, το μεν έθνος βρίσκεται μπροστά στο δίλημμα «της υποταγής εις την αυθαιρεσίαν ή της επαναστάσεως», οι δε πολιτικοί είναι ανίκανοι να αντικρούσουν τον απόλυτα μοναρχικό τρόπο διακυβέρνησης που έχει επιλέξει το στέμμα, εκτός από αυτούς που συνηγορούν και υποθάλπουν τη βασιλική αυταρχικότητα.

Η αιχμηρή πολιτική θέση του Τρικούπη ολοκληρώνεται με το εξής συμπέρασμα: ο σχηματισμός κυβερνήσεων πλειοψηφίας και η διαμόρφωση δικομματικού συστήματος είναι η μόνη θεραπεία της νόσου, αυτή που απομακρύνει το έθνος από την επαναστατική, λανθασμένη και ριψοκίνδυνη, κατά την άποψή του, προοπτική. Ν. Μαρωνίτη, «Η εποχή του Γεωργίου Α΄. Πολιτική ανανέωση και αλυτρωτισμός», Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000, τ.5, Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2003, σ. 14.

ΚΕΙΜΕΝΟ Β: Όπως πλήρης υπήρξεν ο προς τα δικαιώματα του λαού περί την εκλογήν των βουλευτών σεβασμός της κυβερνήσεώς μου, ούτως ενδελεχής θέλει είσθαι η παρ’ εμού αναγνώρισις των από του γράμματος και του πνεύματος του συντάγματος στηριζομένων προνομιών των εκλεκτών του Έθνους. Αι προνομίαι αύται της Βουλής ανταποκρίνονται προς καθήκοντα επιβαλλόμενα εις αυτήν. Απαιτών ως απαραίτητον προσόν των καλουμένων παρ’ εμού εις την κυβέρνησιν του τόπου την δεδηλωμένην προς αυτούς εμπιστοσύνην της πλειονοψηφίας των αντιπροσώπων του Έθνους, απεκδέχομαι* ίνα η Βουλή καθιστά εφικτήν την ύπαρξιν του προσόντος τούτου, ου άνευ αποβαίνει αδύνατος η εναρμόνιος λειτουργία του πολιτεύματος. Βασιλικός λόγος στη Βουλή, 11 Αυγούστου 1875, στο Βιβλίο μαθητή Θέματα Νεοελληνικής Ιστορίας, Γ’ Τάξη Γενικού Λυκείου, Αθήνα, ΙΤΥΕ «Διόφαντος», 2015, σ. 79.

* α π ε κ δ έ χ ο μ α ι : π ρ ο σ δ ο κ ώ . / ε ν δ ε λ ε χ ή ς : α υ τ ό ς π ο υ δ ι ε ξ ά γ ε τ α ι μ ε ε π ι μ έ λ ε ι α κ α ι ε π ι μ ο ν ή

Γ. ΔΙΚΟΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟΣ (1880-1909)

1. Η εδραίωση του δικομματισμού

1.      α. Με βάση το παρακάτω κείμενο του Χαρίλαου Τρικούπη και τις ιστορικές σας γνώσεις να αναλύσετε τις βασικές γραμμές του εκσυγχρονιστικού προγράμματός του και να αναφέρετε τις προσπάθειες που έγιναν για να υλοποιηθεί.

Προγραμματικές δηλώσεις του Χ. Τρικούπη στη Βουλή, Μάρτιος 1882: «Το πρόγραμμα ημών ζητεί την ανόρθωσιν του τόπου. Η κοινωνία ζητεί φραγμούς κατά των υπερβασιών της κυβερνήσεως, κατά των υπερβασιών παντός ισχύοντος, κατά των υπερβασιών της Βουλής. Δίδοντες ώθησιν ... εις πάντα τα αφορώντα εις την υλικήν πρόοδον, ήτις αποτελεί τα νεύρα της εθνικής ενεργείας, οφείλομεν ιδίως να δώσωμεν πάσαν ημών την προσοχήν εις την οικονομικήν κατάστασιν». (μον.15)

     β. Να εξηγήσετε την αντίδραση της κοινής γνώμης απέναντι στην πολιτική του Χ. Τρικούπη. (μον 10) ημερ. 2001

2.      Ο Θ. Δηλιγιάννης υποστήριζε ένα κράτος κοινωνικής αλληλεγγύης. (Σωστό ή λάθος) (μον. 2) ημερ 2002

3.      Ο Θ. Δηλιγιάννης υποστήριζε το χωρισμό των εξουσιών. (Σωστό ή λάθος) (μον. 2) ημερ.- επαν. 2003

    4. Βασική αρχή του δηλιγιαννικού κόμματος ήταν η διάκριση των εξουσιών. (Σωστό ή λάθος) (μον.2)

5.      Αντλώντας στοιχεία από τα παρακάτω κείμενα και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις, να αναφέρετε τα προγράμματα και τις αντιλήψεις του Χαρίλαου Τρικούπη και του Θεόδωρου Δηλιγιάννη για την οργάνωση και τη λειτουργία του κράτους.                                              Μονάδες 25

Κείμενα α. Η αντίθεση ανάμεσα σ’ αυτούς τους δύο πολιτικούς δεν μπορούσε να γίνει μεγαλύτερη. Ο Τρικούπης ήταν ένας δυτικόφιλος μεταρρυθμιστής, ανυπόμονος να στερεώσει και να αναπτύξει την Ελλάδα οικονομικά και πολιτικά, πριν εμπλακεί σε ιρρεδεντιστικές* περιπέτειες. Ο Δηλιγιάννης όμως, απόγονος μιας εξέχουσας οικογένειας της Πελοποννήσου ήταν ένας αποφασισμένος υποστηρικτής της «Μεγάλης Ιδέας». Richard Clogg, «Σύντομη Ιστορία της Νεότερης Ελλάδας», σελ. 136, εκδόσεις Καρδαμίτσα, Αθήνα 1999. [* ιρρεδεντισμός = αλυτρωτισμός].

β. Το πρόγραμμα του κ. Δηλιγιάννη, ως εξηγγέλθη εις την Βουλήν, δύναται να συνοψισθή εις ολίγας λέξεις. Θα προσπαθήση, ειρωνεύοντο οι αντίπαλοί του, ο άνθρωπος να καταστρέψη εν διαστήματι ολίγων μηνών ό,τι ανιδρύθη διά τόσων κόπων εν διαστήματι μιας τριετίας, και να διαγράψη εκ του βίου της Ελλάδος μίαν όλην νομοθετικήν περίοδον, την γονιμωτάτην. […] Είναι γεγονός ότι ο Δηλιγιάννης, ασχολούμενος με καθαρώς μικροκομματικά ζητήματα, ήτο πάντοτε ικανός να ζημιώση το γενικώτερον συμφέρον. […] Ο Θ. Δηλιγιάννης απέβλεπεν εις την πολιτικήν περισυλλογής. Φαίνεται δε ότι μεταξύ των οικονομιών τας οποίας απεφάσισεν ήτο και ο περιορισμός κονδυλίων εξυπηρετούντων κατ’ εξοχήν εθνικούς σκοπούς. Σπ. Β. Μαρκεζίνη, «Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος», τεύχος 5, σελ. 102, «Πάπυρος Πρεςς Ε.Π.Ε.», Αθήνα 1966.

6.      Οι Δηλιγιαννικοί υποστήριζαν τους μεγαλογαιοκτήμονες της Θεσσαλίας. (Σωστό ή λάθος)(μον.2) ημερήσια 2007

7.       Στα εδάφη της Θεσσαλίας, στα οποία κυριαρχούσε η μεγάλη ιδιοκτησία, ο Θ. Δηλιγιάννης υποστήριξε τους μεγαλογαιοκτήμονες (Σωστό ή λάθος) (μον. 2) εσπερινά 2007

8.       Βασική αρχή του δηλιγιαννικού κόμματος ήταν η διάκριση των εξουσιών (Σωστό ή λάθος ) (μον. 2) εσπερ. – επαν 2007.

9.      Ο Δηλιγιάννης επέκρινε το κοινωνικό κόστος του εκσυγχρονισμού και υποστήριζε ένα κράτος κοινωνικής αλληλεγγύης (Σωστό ή λάθος ) (μον. 2)

10.  Συνδυάζοντας τις ιστορικές σας γνώσεις και τις πληροφορίες των παραθεμάτων που σας δίνονται, να εκθέσετε τις πολιτικές-οικονομικές θέσεις του δηλιγιαννικού κόμματος. Μονάδες 25

Κείμενο Α Οι φόροι που είχε αναγκασθεί να επιβάλει ο Τρικούπης, καθώς και τα δάνεια που είχε συνάψει για να φέρει σε πέρας το μεγαλόπνοο έργο του, είχαν προκαλέσει τη δυσφορία ενός μεγάλου μέρους του λαού. Τη δυσφορία αυτή τη καλλιέργησε με δημαγωγικό τρόπο η αντιπολίτευση που του κόλλησε και το επίθετο «φορομπήχτης». Έτσι ο αρχηγός της Θεόδωρος Δηλιγιάννης, ανταποκρινόμενος στις επιθυμίες του λαού και υποσχόμενος να κυβερνήσει χωρίς την επιβολή νέων φόρων και χωρίς τη σύναψη νέων δανείων, κατορθώνει να τον ανατρέψει στις 7 Απριλίου 1885. (Απ. Βακαλόπουλου, Νέα Ελληνική Ιστορία 1204-1985, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1991, σ. 310.)

Κείμενο Β Από την ἄλλη πλευρά, ὁ δηλιγιαννισμός, ἤ μᾶλλον ὁ ἀντιτρικουπισμός, ἀποτελούσε ἕνα κίνημα ὄχι λιγότερο νέο ἀπό τό προηγούμενο. […] Οἱ ἀντιτρικουπικοὶ δὲν ἦταν ἐναντίον τοῦ κεφαλαίου, ἀλλὰ ἤθελαν νὰ τὸ θέσουν ὑπὸ τὸν ἔλεγχο τῆς κρατικῆς μηχανῆς. Στιγμάτιζαν μὲ ὑστερικὸ πάθος τὴν κερδοσκοπία, τὸ χρηματιστήριο, τὸ χρηματικὸ κεφάλαιο, τὸ χρηματικὸ πλοῦτο, τὴν τοκογλυφία, τὴν τραπεζικὴ παντοδυναμία. Κήρυσσαν τὸν πόλεμο στοὺς ξένους, στὴν Εὐρώπη, στοὺς πλούσιους Ἕλληνες τῆς διασπορᾶς. Παρόλα αὐτά, ἦταν ὑπὲρ τῶν παραγωγικῶν ἐπενδύσεων, μέσα ἀπὸ ἕναν κατάλληλο κυβερνητικὸ προσανατολισμό. Ἀκόμα καὶ παλιὲς οἰκογένειες κοτζαμπάσηδων καὶ «τζακιῶν» ποὺ ξέπεσαν, ἔρχονταν νὰ συμπαραταχθοῦν στὰ πλαίσια τῆς ἀντιτρικουπικῆς παρατάξεως. (Ι.Ε.Ε., τόμος ΙΔ΄, σ.σ. 22-23.)

11.  Τι προέβλεπε το τρικουπικό κόμμα για το πρόγραμμα του εκσυγχρονισμού της χώρας και ποιες προσπάθειες έγιναν για την υλοποίησή του; Μονάδες 12 εσπερινα 2010

12.  Ο Δηλιγιάννης θεωρούσε το κράτος ως μοχλό της οικονομικής ανάπτυξης και επιδίωκε τον εκσυγχρονισμό του με κάθε τρόπο. (Σωστό ή λάθος) (μον. 2) εσπερινά 2012

13.  Ο Τρικούπης δεν αποδεχόταν το χωρισμό των εξουσιών και στόχευε στη συγκέντρωση και τον έλεγχό τους από το κόμμα. (Σωστό ή λάθος) (μον. 2) ημερ – εσπερ 2015

14.  Το 1875 ο Θ. Δηλιγιάννης παρουσίασε ένα συστηματικό πρόγραμμα εκσυγχρονισμού της χώρας. (Σωστό ή λάθος) (μον. 2) επαν ημερ – εσπερ 2015

15.  Ο Θεόδωρος Δηλιγιάννης υποστήριζε ένα κράτος κοινωνικής αλληλεγγύης (Σωστό ή λάθος) (μον. 2)

2. Η οργάνωση των κομμάτων κατά το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα

1.      Στην Ελλάδα στο τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα προέκυψαν ταξικά κόμματα. Σωστό ή λάθος (μον. 2) εσπ. 2003

2.      Πώς διαμορφώθηκε η διαδικασία επιλογής των υποψηφίων βουλευτών και το εκλογικό σύστημα στην Ελλάδα κατά το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα ; (μον. 15) Ημερ 2004

3.      Να αιτιολογήσετε γιατί: Στην Ελλάδα κατά το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα δεν προέκυψαν ταξικά κόμματα. Μον. 5

4.      Αφού αξιοποιήσετε τις πληροφορίες από το ακόλουθο κείμενο και τις συνδυάσετε με τις ιστορικές σας γνώσεις, να αναφερθείτε στα εξής: α. Στη συγκρότηση των κομμάτων κατά τη δεκαετία του 1880 και στην οργάνωσή τους σε επίπεδο βάσης. Μον. 10 β. Στα κριτήρια επιλογής των υποψηφίων βουλευτών και στην κοινωνική τους προέλευση. Μονάδες 10

Κείμενο: Η πολιτική υπήρξε ο ιμάντας που κινούσε τη στελέχωση των δημόσιων υπηρεσιών, ο τροφοδότης του δημοσίου με τους θεσιθήρες πελάτες των πολιτικών, το όχημα που οδηγούσε στη γη της επαγγελίας. Όλοι θεωρητικά μπορούσαν να διεκδικήσουν ή να ονειρευτούν μια θέση στον επίγειο παράδεισο, λίγοι όμως κατόρθωναν να την κερδίσουν, όχι απαραίτητα όσοι διέθεταν τα απαιτούμενα προσόντα, αλλά οι «φίλοι» του πολιτευτή ή του βουλευτή. Ο βουλευτής, με την ιδιότητα του μεσάζοντα μεταξύ της εξουσίας και των αρχομένων εκλογέων του, είχε την ανάγκη «φίλων», πελατών που αποτελούσαν τα ερείσματά του. Η προκήρυξη εκλογών κινητοποιούσε τον κύκλο των φίλων του υποψήφιου βουλευτή, τον μηχανισμό εκείνο χωρίς τον οποίο δεν ήταν σε θέση να κατακτήσει την επίζηλη έδρα στη Βουλή. Οι λόγοι στις πλατείες και το κομματικό χρίσμα συνέβαλλαν στην προβολή του υποψήφιου, απαραίτητος όμως ήταν ο κύκλος των πολιτικών φίλων, αυτών που έργο τους ήταν να εκπονήσουν το σχέδιο της εξασφάλισης των ψήφων, να επισκεφθούν τους δικούς τους «φίλους» και τους ψηφοφόρους, να διερευνήσουν τις ανάγκες του καθενός και να δώσουν στον καθένα τις δέουσες υποσχέσεις, να τους δελεάσουν με την προσφορά των αναμενόμενων κατά περίπτωση ευεργετημάτων όταν ερχόταν ο εκλεκτός τους εν τη βασιλεία του. (Θ. Βερέμης – Γ. Κολιόπουλος, Ελλάς. Η σύγχρονη συνέχεια. Από το 1821 μέχρι σήμερα, Εκδ. Καστανιώτη, [Αθήνα 2006], σ. 150)

5.      Στη δεκαετία του 1880 τα κόμματα ήταν αρκετά πιο συγκροτημένα απ’ ό,τι στο παρελθόν. Σωστό ή λάθος (μον. 2) Εσπ. επαν 2008

6.      Να αναφερθείτε: α) στην οργάνωση των ελληνικών πολιτικών κομμάτων, σε επίπεδο ηγεσίας, κατά το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα (μονάδες 7) και β) στους λόγους για τους οποίους δεν προέκυψαν ταξικά κόμματα στην Ελλάδα, κατά την ίδια περίοδο. (μονάδες 6) Μονάδες 13

7.      Το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα δεν προέκυψαν ταξικά κόμματα στην Ελλάδα. (Σωστό ή λάθος) (μον. 2) ημερ – εσπερ 2016

8.       α. Ποια ήταν τα χαρακτηριστικά των κομμάτων κατά το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα και πώς ήταν οργανωμένη η βάση τους; (μονάδες 7) β. Με ποια κριτήρια επιλέγονταν οι υποψήφιοι βουλευτές και ποια ήταν η κοινωνική τους προέλευση κατά το ίδιο χρονικό διάστημα; (μονάδες 6) Μονάδες 13 ημερ- εσπερ 2017

9.       Στην Ελλάδα, αντίθετα από τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες, δεν διαμορφώθηκαν ταξικά κόμματα μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα. (Σωστό ή λάθος) (μον. 2) ημερ – εσπερ 2018

10.   Η οργάνωση των κομμάτων στην Ελλάδα ήταν εμφανής μόνο στο επίπεδο ηγεσίας, κατά το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα. (Σωστό ή λάθος) (μον. 2)

3. Από τη χρεοκοπία στο στρατιωτικό κίνημα στο Γουδί (1893-1909)

1.      Ομάδα των Ιαπώνων : ορισμός (μον. 5) ημερ 2001

2.     α. Με βάση το παρακάτω κείμενο του Χαρίλαου Τρικούπη και τις ιστορικές σας γνώσεις να αναλύσετε τις βασικές γραμμές του εκσυγχρονιστικού προγράμματός του και να αναφέρετε τις προσπάθειες που έγιναν για να υλοποιηθεί.

Προγραμματικές δηλώσεις του Χ. Τρικούπη στη Βουλή, Μάρτιος 1882: «Το πρόγραμμα ημών ζητεί την ανόρθωσιν του τόπου. Η κοινωνία ζητεί φραγμούς κατά των υπερβασιών της κυβερνήσεως, κατά των υπερβασιών παντός ισχύοντος, κατά των υπερβασιών της Βουλής. Δίδοντες ώθησιν ... εις πάντα τα αφορώντα εις την υλικήν πρόοδον, ήτις αποτελεί τα νεύρα της εθνικής ενεργείας, οφείλομεν ιδίως να δώσωμεν πάσαν ημών την προσοχήν εις την οικονομικήν κατάστασιν.» Μονάδες 15

            β. Να εξηγήσετε την αντίδραση της κοινής γνώμης απέναντι στην πολιτική του Χ. Τρικούπη. Μονάδες 10

3.      Ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος (1909) εγκαθίδρυσε δικτατορία. (Σωστό ή λάθος) (μον 2) ημερ επαν 2003

4.     Στρατιωτικός Σύνδεσμος ορισμός (μον. 3)

5.      Ποιες κοινωνικές τάξεις και ομάδες απογοήτευσε η αποτυχία του προγράμματος Τρικούπη για ένα σύγχρονο κράτος και για ποιους λόγους; (μον. 14) ημερ επαν. 2004

6.      «πτώχευση» (1893) ορισμός (μον. 4)

7.      Χρησιμοποιώντας σχετικά χωρία από τα πιο κάτω κείμενα και με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις να επισημάνετε τους κοινωνικούς και οικονομικούς παράγοντες που συνέβαλαν, μετά το 1893, στην εκδήλωση του κινήματος του Στρατιωτικού Συνδέσμου στο Γουδί. Μονάδες 25

Κείμενο Α «... Αναμφίβολο είναι πως το Γουδί βρήκε λαϊκή ανταπόκριση, πως απάντησε πράγματι σε κάποιες κοινωνικές αναζητήσεις. Η μεγάλη δε λαϊκή συγκέντρωση συμπαράστασης της 14.09.1909 που οργανώθηκε από βιομήχανους, έμπορους, βιοτέχνες, ελεύθερους επαγγελματίες κ.λπ. (…) πρόβαλε και καθαρά αστικές διεκδικήσεις, όπως προστασία της παραγωγής, δίωξη της τοκογλυφίας, προοδευτικότητα των φόρων, πάταξη της μεροληψίας και της πολιτικής φαυλότητας, σε σχέση, ιδιαίτερα, με τους διορισμούς στο δημόσιο οπαδών του κυβερνώντος κόμματος, κ.λπ.»(Θ. Διαμαντόπουλος, Η ελληνική πολιτική ζωή: εικοστός αιώνας, Αθήνα, 1997 σ. 65)

Κείμενο Β «Ο Λαός των Αθηνών και του Πειραιώς εις πάνδημον συνελθών συλλαλητήριον, ίνα σκεφθή περί των Κοινών, ήτοι περί γενικής των κακώς εχόντων ανορθώσεως, πολιτικής τε και στρατιωτικής, ην από μακρού ήδη χρόνου επόθησε και εζήτησε και την οποίαν το κίνημα της 15 Αυγούστου ανέλαβε να πραγματοποιήση αποβλέπων εις το ότι τα έννομα συμφέροντα και δικαιώματά του ουσιωδώς εθυσιάσθησαν υπό το ευπρόσωπον κάλυμμα ελευθέρου πολιτεύματος, των αντιπροσώπων αυτού μεταβληθέντων εις ιδιοτελή ολιγαρχίαν, αντικαταστήσασαν τον Νόμον δια της θελήσεώς της, συνεταιρισθείσαν δε μετ’ αφορολογήτου πλουτοκρατίας, ενώ αυτός στενάζει υπό το βάρος των αδικοτάτων φόρων (...) χωρίς ν’ απολαμβάνη ως αντάλλαγμα την ασφάλειαν της ζωής, τιμής και ιδιοκτησίας του (…) Αξιοί να ίδη την Κυβέρνησιν υποβάλλουσαν το ταχύτερον εις την Βουλήν και ταύτην ψηφίζουσαν άρτιον σύστημα νομοθεσίας, υπό το πνεύμα πολέμου κατά της συναλλαγής, ανορθώσεως όλων των κλάδων της διοικήσεως και προστασίας της παραγωγής, ιδία δε (…) Να ληφθή πρόνοια περί βελτιώσεως της τύχης του εργάτου, δουλεύοντος ήδη την χειρίστην των δουλειών προς το κεφάλαιον δι’ έλλειψιν παντός προστατευτικού αυτού νόμου» Γιάννης Κορδάτος, Ιστορία της νεώτερης Ελλάδας, Ε΄, σ. 132-134. (Ψήφισμα των επαγγελματικών σωματείων Αθηνών-Πειραιώς την ημέρα του συλλαλητηρίου)

     

8.      Ο ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1897 έληξε με τη νίκη των Ελλήνων. Σωστό ή λάθος (μον. 2) εσπερ 2010

9.      Ποιες πολιτικές εξελίξεις σημειώθηκαν στην Ελλάδα από το τέλος του πολέμου του 1897 μέχρι την εκδήλωση του κινήματος στο Γουδί (1909); Μονάδες 12

Δ. ΑΝΑΝΕΩΣΗ ΚΑΙ ΔΙΧΑΣΜΟΣ (1909-1922)

1. Το κόμμα των Φιλελευθέρων

1. Αντλώντας στοιχεία από την παρακάτω πηγή και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις:

α) να περιγράψετε και να αιτιολογήσετε τη δομή του Βενιζελικού κόμματος. Μον. 12 β) να εντοπίσετε τις ομοιότητες και τις διαφορές του κόμματος των Φιλελευθέρων με τα αντιβενιζελικά κόμματα στο σύνολό τους. Μον.13 μον. 25

Ο Βενιζέλος, μολονότι πίστευε στον κοινοβουλευτισμό, αντιλαμβανόταν πως η πρωτοφανής του επιτυχία οφειλόταν στο προσωπικό του χάρισμα μάλλον, παρά στην κομματική οργάνωση. Η πεποίθησή του πως ήλθε στην εξουσία το 1910 για να απαλλάξει την Ελλάδα από τον «παλαιοκομματισμό» δεν ξεχώριζε πάντοτε από την εχθρότητα προς τα κόμματα εν γένει. Ειδικότερα μετά το1928, όταν άρχισε να χαλαρώνει η επιβολή του πάνω στους τέως υπαρχηγούς του, έτεινε να αγνοεί την«κομματική κουζίνα» όπως τα ονόμαζε περιφρονητικά. Σε μια συνέντευξη που έδωσε τον επόμενο χρόνο, αποκάλυψε την πεποίθησή του πως, αν το κοινοβουλευτικό σύστημα ήθελε να επιβιώσει, χρειαζόταν περισσότερο παρά ποτέ μεγάλες προσωπικότητες, ικανές να διερμηνεύσουν πιστά και άμεσα τη λαϊκή θέληση, χωρίς να υπόκεινται ανά πάσα στιγμή σε κομματικές πιέσεις. Ούτε ο πατερναλισμός του Βενιζέλου ούτε οι πελατειακές φατρίες των Λαϊκών παρήγαγαν μια κομματική οργάνωση ικανή να αρθρώσει τα αιτήματα των μαζών. Ούτε οι μεν ούτε οι δε γέννησαν το «κόμμα ιδεών», την απουσία του οποίου θρηνούσαν οι θεωρητικοί εκείνης της εποχής στην Ελλάδα. Ούτε και κατόρθωσαν να δημιουργήσουν σταθερές νεανικές οργανώσεις. Το «σχίσμα» το οποίο τους χώριζε, καθώς στηριζόταν σε περιφερειακές μάλλον παρά σε ταξικές αντιθέσεις –μεταξύ της Παλαιάς Ελλάδας και των βενιζελικών Νέων Χωρών- αφορούσε ολοένα και λιγότερο τις ανάγκες μιας χώρας όπου αναπτύσσονταν ταχύτατα οι πόλεις και η βιομηχανία. Τα δύο μεγάλα κόμματα προσκολλήθηκαν στην άποψη πως η λειτουργία ενός κόμματος εθνικού επιπέδου ήταν να υπερβαίνει μάλλον παρά να εκπροσωπεί τα ταξικά συμφέροντα. (Μark Mazower, Η Ελλάδα και η οικονομική κρίση του Μεσοπολέμου, σσ. 52-53.) [πατερναλισμός:άσκηση εξουσίας με κηδεμονευτικό χαρακτήρα Λαϊκό Κόμμα: αντιβενιζελικό κόμμα του Μεσοπολέμου ]

2. Λαμβάνοντας στοιχεία από το κείμενο που ακολουθεί και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις, να απαντήσετε στα παρακάτω ερωτήματα: α. Ποιες ήταν οι βασικές θέσεις του προγράμματος του Βενιζέλου και του κόμματος των Φιλελευθέρων; Μονάδες 10 β. «... εις πάσαν περίστασιν θα είμαι το ασφαλέστερον έρεισμα της τάξεως και του κοινωνικού καθεστώτος». Τι εννοούσε ο Βενιζέλος με τη συγκεκριμένη αποστροφή του λόγου του; Μονάδες 5 γ. Με ποιους νόμους επιχειρήθηκε το 1911 η μεταρρύθμιση του δημόσιου και ιδιωτικού βίου; Μονάδες 10

Κείμενο «... Εγώ εις πάσαν περίστασιν – και το εγώ αυτό παρακαλώ να το σημειώσητε ως εκδηλούν την έννοιαν του κόμματος των Φιλελευθέρων και την Κυβέρνησιν, η οποία έχει την τιμήν να διευθύνει τας τύχας της Χώρας – εις πάσαν περίστασιν θα είμαι το ασφαλέστερον έρεισμα1 της τάξεως και του κοινωνικού καθεστώτος. Αλλά δεν θέλω το καθεστώς τούτο ακινητούν, δεν το θέλω μένον υπό την παλαιάν αυτού διαρρύθμισιν, όπως σωρευθή αιφνιδίως ειςερείπια, αλλά το θέλω ακολουθούν την πρόοδον, προσαρμοζόμενον προς τας καθ’ ημέραν περιστάσεις, ίνα κατορθώση να βοηθήση το Κράτος τούτο να επιτελέση την υψηλήν αυτού αποστολήν» (Απόσπασμα από το λόγο που εκφώνησε ο Ελ. Βενιζέλος στη Βουλή στις 19.3.1911) [1. έρεισμα : στήριγμα]

3.Ο Ελ. Βενιζέλος το 1910, παρά την πίεση των οπαδών του, υποστήριξε την ψήφιση νέου συντάγματος και όχι την αναθεώρηση του υπάρχοντος. Σωστό ή λάθος (μον. 2) ημερ επαν 2005

4.      Η Λέσχη Φιλελευθέρων ιδρύθηκε το 1912. Σωστό ή λάθος (μον. 2) ημερ επαν 2006

5.      Με την αναθεώρηση του Συντάγματος το 1911 θεσπίζεται η μονιμότητα των δικαστικών και των δημοσίων υπαλλήλων. Σωστό ή λάθος (μον. 2) εσπερ 2007

    6. Το πρώτο εξάμηνο του 1911 ψηφίστηκαν από τη Βουλή 53 τροποποιήσεις μη θεμελιωδών διατάξεων του συντάγματος. Σωστό ή λάθος (μον. 2)

7. Συνδυάζοντας τις ιστορικές γνώσεις σας και τις πληροφορίες των παραθεμάτων που σας δίνονται, να αναφερθείτε:

α. στο αναθεωρητικό έργο του Ελευθερίου Βενιζέλου, κατά το πρώτο εξάμηνο του 1911 (Κείμ. Α) (μον. 12)

β. στον τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας του κόμματος των Φιλελευθέρων (Κείμ. Β) (μον. 13)

ΚΕΙΜΕΝΟ Α Το Σύνταγμα του 1911, ενώ συνέθετε τη νομική έκφραση της συντελεσθείσας πολιτικής ανόδου της αστικής τάξης, απέφυγε (όπως και στο παρελθόν) να ταυτιστεί με αποφασιστικές τομές που είχαν διεκδικηθεί από τους επαναστάτες του 1909 και η όλη αναθεωρητική διαδικασία διοχετεύτηκε στην εδραίωση της εγκαθίδρυσης «κράτους δικαίου» που συμβάδιζε με τις θέσεις του Βενιζέλου για συστηματική αναδιοργάνωση και λειτουργία της κρατικής μηχανής σύμφωνα προς τα πρότυπα των προηγμένων δυτικοευρωπαϊκών κρατών. Η αναθεώρηση του 1911 προσπάθησε να εκφράσει και να ρυθμίσει ένα νέο συσχετισμό δυνάμεων στο συνασπισμό της εξουσίας αφήνοντας άθικτες όμως τις εξουσίες του βασιλιά και συναρτώντας τη συνταγματική διασφάλιση των βασιλικών προνομίων από τη μη καθιέρωση, με ρητή συνταγματική διάταξη, της «δεδηλωμένης». (Παύλος Β. Πετρίδης, Πολιτικές Δυνάμεις και Συνταγματικοί Θεσμοί στη Νεώτερη Ελλάδα (1844 έως 1940), εκδ. Σάκκουλα, Θεσσαλονίκη 1992, σ. 95).

ΚΕΙΜΕΝΟ Β Το Κόμμα των Φιλελευθέρων ήταν το μόνο ελληνικό κόμμα, ιδίως κατά τη δεκαετία του 1910, που διέθετε κάποιες οργανώσεις βάσης (τις «Λέσχες των Φιλελευθέρων») των οποίων η δραστηριότητα εξακολουθούσε ακόμα και κατά τις μη προεκλογικές περιόδους. Η δύναμη, βέβαια, και η παρέμβαση αυτών των οργανώσεων στη λειτουργία του κόμματος υπήρξαν περιορισμένες και η δραστηριότητά τους εμβρυακή. Το Κόμμα των Φιλελευθέρων, εξάλλου, δεν κατόρθωσε ποτέ να γίνει κόμμα μαζών, ούτε να οργανώσει το συνέδριό του. Ο δε συγκεντρωτικός χαρακτήρας της διεύθυνσής του ήταν, πέρα από κάθε αμφιβολία, απόλυτος. Η μονοκρατορία του Βενιζέλου αδιαφιλονίκητη. Η αδυναμία του Κόμματος των Φιλελευθέρων να γίνει ένα δημοκρατικά οργανωμένο και με έντονη εσωτερική ζωή κόμμα μαζών μπορεί να αποδοθεί σε παράγοντες που έχουν σχέση τόσο με τις ιδιαιτερότητες του ελληνικού κοινωνικού χώρου, όσο και στο χαρακτήρα αυτού του κόμματος που αντικατοπτρίζει επίσης τις ιδιαίτερες συνθήκες γέννησής του. Η αντίσταση, πρώτ’ απ’ όλα, των τοπικών κομμάτων συνέβαλε σε αυτό κατά πολύ. Η προσωπικότητα του Βενιζέλου καθώς και η θέση που καταλάμβανε στους κόλπους του κόμματος δεν άφηναν και πολλές ευκαιρίες σε ένα ενδεχόμενο κομματικό μηχανισμό, είτε για να φθάσει σε μια δημοκρατική λειτουργία, είτε για να πάρει σοβαρές πρωτοβουλίες. Με τον ίδιο τρόπο που η παρουσία του στο κέντρο του ελληνικού πολιτικού συστήματος, στο σύνολό του, προκαλούσε ένα είδος εξάρθρωσής του, [...] έτσι, και για ένα παραπάνω λόγο, ο οργανωτικός μηχανισμός του κόμματός του δύσκολα θα μπορούσε να αναπνεύσει αυτόνομα δίπλα στον Βενιζέλο. Περίπτωση επεξεργασίας συλλογικής κομματικής βούλησης γινόταν αδιανόητη. Ο Βενιζέλος γινόταν υποκατάστατο σκέψης και δράσης των βενιζελικών.(Θαν. Διαμαντόπουλος, Ο Βενιζελισμός της Ανόρθωσης, εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα 1985, σσ. 57-58, 71-72)

9.    Ο Ελ. Βενιζέλος το 1910, παρά την πίεση των οπαδών του, υποστήριξε την ψήφιση νέου συντάγματος και όχι την αναθεώρηση του υπάρχοντος. Σωστό ή λάθος (μον. 2) εσπερ 2009

10.   Ποιες συνταγματικές τροποποιήσεις ψήφισε η Ελληνική Βουλή το 1911 (μονάδες 8) και ποιους νόμους η κυβέρνηση Βενιζέλου στο ίδιο χρονικό διάστημα; (μονάδες 7) Μονάδες 15 ημερ 2010.

11.  Το βενιζελικό κόμμα ήταν σε μεγάλο βαθμό προσωποπαγές. Σωστό ή λάθος (μον. 2) εσπερ 2010

12.  Το 1ο εξάμηνο του 1911 ψηφίστηκαν από την Ελληνική Βουλή 53 τροποποιήσεις μη θεμελιωδών διατάξεων του Συντάγματος. Σωστό ή λάθος (μον. 2)

13.  Να αναφερθείτε στην εκλογική αναμέτρηση του Αυγούστου του 1910 στην Ελλάδα και συγκεκριμένα στις πολιτικές δυνάμεις που αναμετρήθηκαν, τις επιδιώξεις τους και το εκλογικό αποτέλεσμα. Μον. 13

14.  Η σύγκρουση των αντιβενιζελικών κομμάτων με τους Φιλελευθέρους τα οδηγούσε σε διαρκώς συντηρητικότερες θέσεις. (Σωστό ή λάθος) (μον. 2)

2. Τα αντιβενιζελικά κόμματα

1.      Ραλλικό Κόμμα ορισμός Μονάδες 4 ημερ 2002

2.      Ο Κ. Μαυρομιχάλης ήταν αρχηγός των Εκλεκτικών. Σωστό ή λάθος (μον. 2) ημερ 2002

3.      Το ραλλικό κόμμα ήταν υπέρ του εκσυγχρονισμού Σωστό ή λάθος (μον. 2) εσπερ επαν 2003

4.      Το ραλλικό κόμμα ήταν αντίθετο προς τον εκσυγχρονισμό. . Σωστό ή λάθος (μον. 2) ημερ επαν 2005

5.      Κόμμα του Γεωργίου Θεοτόκη: ορισμός (μον. 4) ημερ επαν 2005

6.      Ποιες ήταν οι θέσεις του ραλλικού κόμματος; μονάδες 14 εσπερ 2007

7.      Εθνικόν Κόμμα (Κ. Μαυρομιχάλη) ορισμός (μον. 5) εσπερ επαν 2007

8.      Κόμμα του Γ. Θεοτόκη: ορισμός (μον. 5)

9.      Να αντιστοιχίσετε τους πολιτικούς άνδρες (Στήλη Α) με την πολιτική τους θέση (Στήλη Β). Στη Στήλη Β περισσεύουν δύο θέσεις. Μον. 10

Στήλη Α	Στήλη Β
1. Ι. Κωλέττης .	α. Υποστήριζε ένα κράτος κοινωνικής αλληλεγγύης
2. Χ. Τρικούπης	β. Επιζητούσε την κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής.
3. Θ. Δηλιγιάννης	γ. Έβλεπε στο πρόσωπο του βασιλιά το σύμβολο της εθνικής ενότητας.
4. Ε. Βενιζέλος	δ. Εξέφραζε με την πολιτική του δράση τα αιτήματα της «νέας γενιάς».
5. Δ. Ράλλης .	ε. Επέβαλε ένα είδος κοινοβουλευτικής δικτατορίας
	στ. Επιδίωκε τον εκσυγχρονισμό με κάθε κόστος.
	ζ. Κατοχύρωσε συνταγματικά τη μονιμότητα των δικαστικών και των δημοσίων υπαλλήλων.

10.  Εθνικό Κόμμα (Κ. Μαυρομιχάλη). ορισμός (μον. 5) ημερ 2009

11.  Από τα αντιβενιζελικά κόμματα πιο διαλλακτικά ήταν τα κόμματα του Δημητρίου Ράλλη και του Κυριακούλη Μαυρομιχάλη Σωστό ή λάθος (μον. 2) ημερ 2011

12.  Το ραλλικό κόμμα ήταν υπέρ του εκσυγχρονισμού. Σωστό ή λάθος (μον.2) Εσπερ επαν 2011

13.   Εθνικό Κόμμα (Κ. Μαυρομιχάλη). ορισμός (μον. 5) ημερ – εσπερινά 2012

14.  Να παρουσιάσετε τα χαρακτηριστικά του ραλλικού κόμματος. Μονάδες 12

15.  Να αντιστοιχίσετε σωστά τα ονόματα πολιτικών αρχηγών (στήλη Α) με τους πολιτικούς σχηματισμούς (στήλη Β) (περισσεύουν δύο στοιχεία από τη στήλη Β). Μονάδες 10

Στήλη Α	Στήλη Β
α. Δημήτριος Βούλγαρης	1. Αγγλικό κόμμα
β. Δημήτριος Γούναρης	2. Γαλλικό κόμμα
γ. Επαμεινώνδας Δεληγιώργησ	3.Εθνικόν Κομιτάτον
δ. Ιωάννης Κωλέττης	4. Εθνικό κόμμα
ε. Κυριακούλης Μαυρομιχάλιης	5. Ομάδα Ιαπώνων
	6. Ορεινοί
	7. Πεδινοί

           

16.  α. Να αναφέρετε ονομαστικά τα αντιβενιζελικά κόμματα. (μον. 3) β. Ποια ήταν τα κοινά χαρακτηριστικά τους; (μον. 10)

3. Τα αριστερά κόμματα

1.      Λαϊκό Κόμμα (1910) ορισμός μον. (4) ημερ 2002

2.       Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και με βάση τα στοιχεία του παρακάτω κειμένου : α) Να εκθέσετε τις προγραμματικές αρχές της Κοινωνιολογικής Εταιρείας και του Λαϊκού Κόμματος Μον. 12 β) Να αποτιμήσετε κατά πόσο το αναθεωρητικό και νομοθετικό έργο του Ε. Βενιζέλου το 1911-12 υλοποίησε τις προγραμματικές εξαγγελίες της Κοινωνιολογικής Εταιρείας. Μον. 13

Αλ. Παπαναστασίου, «Τι πρέπει να γίνη», κείμενο που επιδόθηκε από την Κοινωνιολογική Εταιρεία στο Στρατιωτικό Σύνδεσμο, 1909. Η διόρθωσις των κακών (...) είναι βεβαίως δυνατή δια καταλλήλου διδασκαλίας του λαού, δια συνεταιριστικής οργανώσεώς του, δι' εισαγωγής αρμόζοντος εις τα ήθη και την ιστορίαν μας συστήματος τοπικής αυτοδιοικήσεως και τέλος δια του σχηματισμού λαϊκού κόμματος μη στηριζομένου εις τους προσωπικούς δεσμούς και εις την ικανοποίησιν ατομικών συμφερόντων, το οποίον θα ήτο εις θέσιν ως εκ της καταρτίσεώς του, να ενασκή αυστηρόν έλεγχον επί της διοικήσεως και να μεριμνά διαρκώς περί της καλλιτερεύσεως της οικονομικής θέσεως του λαού, -αλλά τούτο θ' απαιτήση μακρόν χρόνον, τοσούτω μάλλον καθόσον τα υπάρχοντα προσωπικά κόμματα και συμφέρον έχουν και είναι εις θέσιν δια της επιρροής, ην (...) ασκούν, να δυσχεράνουν την τοιαύτην εργασίαν.

3.      Κοινωνιολογική Εταιρεία ορισμός (μον. 4) ημερ επαν 2004

4.      Στα μέσα του 1910 οι Κοινωνιολόγοι ίδρυσαν το Λαϊκό Κόμμα με αρχηγό τον Αλέξανδρο Παπαναστασίου. Σωστό ή Λάθος (μον. 2)

εσπερ 2005

5.      Κοινωνιολογική Εταιρεία ορισμός (μον. 4) εσπερ επαν 2005

6.       Λαϊκό Κόμμα. ορισμός (μον. 5) εσπερ επαν 2006

7.      Το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδος (Σ.Ε.Κ.Ε.) μετονομάστηκε σε Λαϊκό Κόμμα. Σωστό ή Λάθος(μον. 2)

5.     Ο εθνικός διχασμός (1915-1922)

1.      Ποια ήταν τα αίτια της διαφωνίας μεταξύ του Ελ. Βενιζέλου και του βασιλιά Κωνσταντίνου κατά τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο και ποιες οι συνέπειες αυτής της διαφωνίας; (μον. 25)

2.      Επισημαίνοντας χωρία του παρακάτω κειμένου και αξιοποιώντας τις ιστορικές γνώσεις σας, να εξηγήσετε τις απόψεις του Ε. Βενιζέλου σχετικά με την πολιτική του βασιλιά Κωνσταντίνου το 1915-1916. Μονάδες 25  

Κείμενο: Ομιλία του Ελευθερίου Βενιζέλου προς τον αθηναϊκό λαό, 14 Αυγούστου 1916: Συνιστώ προς υμάς να συγκροτήσετε ολιγομελή αντιπροσωπείαν (…) η οποία, παρουσιαζομένη προς την Α. Μεγαλειότητα, να είπη προς Αυτόν ταύτα περίπου:

Βασιλεύ! Έγινες θύμα ανθρώπων, οι οποίοι (…) δεν εδίστασαν να καπηλευθούν την προς το Στέμμα ευλάβειαν και την προς το πρόσωπόν Σου αγάπην του Λαού (…). Έγινες θύμα των στρατιωτικών συμβούλων Σου, οι οποίοι με την στενότητα της στρατιωτικής των αντιλήψεως και με τον πόθον της εγκαθιδρύσεως μιας απολυταρχίας, η οποία θα καθίστα αυτούς ουσιαστικώς κυρίους της καταστάσεως, σ’ έπεισαν ότι η Γερμανία θα εξέλθη νικήτρια εκ του Ευρωπαϊκού πολέμου. Έγινες τέλος θύμα της ιδικής Σου φυσικής άλλως τε και ανθρωπίνης αδυναμίας. Συνειθισμένος να θαυμάζης παν ό,τι Γερμανικόν, εκπεπληγμένος ενώπιον της απαραμίλλου στρατιωτικής και άλλης παντοδαπής Γερμανικής οργανώσεως, δεν επίστευσες μόνον εις την Γερμανικήν νίκην, αλλά και ηυχήθης αυτήν, ελπίζων να δυνηθής μετ’ αυτήν να συγκεντρώσης εις χείρας Σου όλην την κυβερνητικήν εξουσίαν και να θέσης ουσιαστικώς κατά μέρος το ελεύθερον πολίτευμά μας. Στ. Στεφάνου (επιμ.), Τα κείμενα του Ελευθερίου Βενιζέλου, τόμος Β΄, σ. 227

3.      Ποιες απόψεις διατυπώθηκαν από τον βασιλιά και τον πρωθυπουργό της Ελλάδας ως προς τη σκοπιμότητα ή μη της συμμετοχής της χώρας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο; (μον. 13) εσπερ 2005

4.      Στις 25 Ιανουαρίου 1921 η Αναθεωρητική Εθνοσυνέλευση που προέκυψε από τις εκλογές του Νοεμβρίου του 1920 ανακηρύχθηκε Συντακτική. Σωστό ή Λάθος (μον. 2)

5.      Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος Α΄ το 1915 προκάλεσε δύο φορές την παραίτηση της κυβέρνησης Βενιζέλου. Σωστό ή Λάθος (μον. 2) ημερ – εσπερ 2012

6.      Συνθήκη των Σεβρών (28 Ιουλίου/10 Αυγούστου 1920): ορισμός

6.     Το Σοσιαλιστικό κόμμα

1.      Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδας (Σ.Ε.Κ.Ε.). ορισμός (μον. 4) Ημερ 2002

2.      Ποιες ήταν οι βασικές θέσεις και ποια ήταν η εξέλιξη του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος Ελλάδος (Σ.Ε.Κ.Ε.) από την ίδρυσή του το 1918 ως και το 1924; (μον. 12) εσπερ 2005

3.      Το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδος (Σ.Ε.Κ.Ε.) μετονομάστηκε σε Λαϊκό Κόμμα. Σωστό ή λάθος (μον. 2) ημερ 2007

4.      Ποιες ήταν οι βασικές θέσεις και ποια ήταν η εξέλιξη του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος Ελλάδος (Σ.Ε.Κ.Ε.) από την ίδρυσή του το 1918 ως και το 1924; (μον. 12) εσπερ επαν. 2008

5.      Σ.Ε.Κ.Ε. ορισμός (μον. 5)

6. Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα παρακάτω κείμενα, να παρουσιάσετε:

α) τους παράγοντες, οι οποίοι έδωσαν ώθηση στο ελληνικό εργατικό κίνημα, από την ενσωμάτωση της Θεσσαλονίκης στην Ελλάδα έως και την ίδρυση του ΣΕΚΕ (μονάδες 15) και β) τις αρχές και το πρόγραμμα του ΣΕΚΕ (μονάδες 10). Μονάδες 25

ΚΕΙΜΕΝΟ Α Οἱ βαλκανικοὶ πόλεμοι μὲ τὴν ἐπιστράτευσιν εἶχον νεκρώσει πᾶσαν σοσιαλιστικὴν ζύμωσιν εἰς τὴν Παλαιὰν Ἑλλάδα. Ἡ ἐπιστράτευσις, ὁ στρατιωτικὸς νόμος καὶ αἱ ἐθνικαὶ νίκαι μετέβαλον τὴν κατάστασιν. Ἀλλὰ συγχρόνως οἱ πόλεμοι ἤνοιξαν νέους καὶ ἀνελπίστους ὁρίζοντας καπιταλιστικῆς ἀναπτύξεως διὰ τὴν μικρὰν ἄλλοτε Ἑλλάδα. Καὶ μαζὶ μὲ τὴν ἀνάπτυξιν τῆς βιομηχανίας, τῆς ναυτιλίας καὶ τοῦ ἐμπορίου, τῆς μεταφορᾶς καὶ τῆς συγκοινωνίας, ἀναπτύσσεται καὶ ἡ ἐργατικὴ τάξις. Ἡ σοσιαλιστικὴ ἰδέα ἐπανευρίσκει τὴν ἐκδήλωσίν της. Ἡ ἀπήχησις τῆς Φεντερασιὸν ἔχει καὶ αὐτὴ εὐνοϊκὴν ἐπίδρασιν. [...] Τὸ 1918 εἰς 700 καὶ πλέον μεγάλας ἐπιχειρήσεις ἠσχολοῦντο περὶ τοὺς 70.000 ἐργάτας βιομηχανίας. Ἄλλοι 60-70.000 τοὐλάχιστον ἐργάται βιοτεχνίας καὶ ἐμπορίου δέον νὰ προστεθοῦν εἰς τὸν ἀριθμὸν τῶν βιομηχανικῶν ἐργατῶν. Ἡ συντεχνιακή μορφὴ τῆς οἰκονομίας παρεχώρησε τὴν θέσιν της εἰς τὴν καθαρῶς κεφαλαιοκρατικήν. (Α. Μπεναρόγιας, Ἡ πρώτη σταδιοδρομία τοῦ ἑλληνικοῦ προλεταριάτου, ἐπιμ. Α. Ἐλεφάντη, Αθήνα: «Κομμούνα», 1986, σσ. 86, 110).

ΚΕΙΜΕΝΟ Β: [ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΤΟΥ ΣΕΚΕ]: «Τὸ συνέδριο τοῦ Κόμματος δέχεται: τὴν κατάργησιν τοῦ βασιλικοῦ θεσμοῦ καὶ τὴν ἐκδημοκράτησιν τῆς νομοθετικῆς, ἐκτελεστικῆς καὶ δικαστικῆς ἐξουσίας, δηλαδὴ τὴν ἐγκαθίδρυσιν τῆς Λαϊκῆς Δημοκρατίας ὡς μεταβατικῆς περιόδου διὰ τὴν πραγματοποίησιν τῆς σοσιαλιστικῆς πολιτείας». (Γ. Κορδάτος, Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἐργατικοῦ Κινήματος, Ἀθήνα: Ἐκδόσεις Μπουκουμάνης, 71972, σ. 315).

Τὸ σχέδιο πάνω στὴν ἐξωτερικὴ πολιτικὴ ποὺ υἱοθετήθηκε ἀπὸ τὸ Σοσιαλιστικὸ Ἐργατικὸ Κόμμα Ἑλλάδος (ΣΕΚΕ), ἦταν τὸ ἀκόλουθο: [...]

Καταγγελία ὅλων τῶν μυστικῶν συνθηκῶν καὶ κατάργησις τῆς μυστικῆς διπλωματίας.

 Ἄμεσος ἀποστράτευσις καὶ γενικὸς ἀφοπλισμὸς καὶ κατεδάφισις ὅλων τῶν φρουρίων καὶ ὀχυρώσεων.

 Ἀποκατάστασις ὅλων τῶν Ἐθνῶν μικρῶν καὶ μεγάλων μὲ πλῆρες δικαίωμα ν’ ἀποφασίζουν περὶ τοῦ συστήματος τῆς διοικήσεώς των.

 Κατάρτισις τῶν τωρινῶν συμμαχιῶν καὶ ἄμεσος σχηματισμὸς τῆς Κοινωνίας τῶν Ἐθνῶν πρὸς ἐξασφάλισιν τῆς ἀνεξαρτησίας ἁπάντων.

Πρὸς πραγματοποίησιν τῶν ἀνωτέρω ὅρων τὸ Σοσιαλιστικὸν Ἐργατικὸν Κόμμα τῆς Ἑλλάδος κρίνει ἀναγκαίαν καὶ ἐπείγουσαν τὴν σύγκλησιν διεθνοῦς σοσιαλιστικοῦ συνεδρίου οὗ αἱ ἀποφάσεις νὰ εἶναι ὑποχρεωτικαὶ δι’ ὅλα τὰ ἐργατικὰ κόμματα. (Γ. Β. Λεονταρίτης, Τὸ Ἑλληνικὸ Σοσιαλιστικὸ Κίνημα κατὰ τὸν Πρῶτο Παγκόσμιο Πόλεμο, μετ. Σ. Ἀντίοχος, Ἀθήνα: Ἑξάντας, 1978, σ. 270).

Ε. ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ (1923-1936)

1.     Οι συνέπειες της Μικρασιατικής καταστροφής

1. Ποια μεγάλη αλλαγή προκάλεσε κρίση ταυτότητας στην Ελλάδα, μετά τη

Μικρασιατική Καταστροφή;

2. Ποια ήταν η στάση των ανθρώπων απέναντι στα πολιτικά γεγονότα που

ακολούθησαν μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή;

3. Ποια ήταν τα στοιχεία εκείνα που καθόρισαν τη φυσιογνωμία της πολιτικής

ζωής της Ελλάδας, την περίοδο μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή;

4. Ποιοι ήταν οι λόγοι που ωθούσαν τους αξιωματικούς να διεκδικήσουν τον

πρώτο λόγο σε θέματα εσωτερικής πολιτικής;

5. Ποιο ήταν το γεγονός που όξυνε ιδιαίτερα την πολιτική κατάσταση της

Ελλάδας μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή;

6. Ποια ήταν η σχέση κομμάτων - στρατού;

7. Για ποιους λόγους οι ηγεσίες των κομμάτων παρουσίαζαν μεγάλη διάθεση

για καταστρατήγηση του συντάγματος και ενίσχυση των μηχανισμών

καταστολής;

8. Με ποιους τρόπους προσπαθούσαν οι κυβερνήσεις να εμποδίσουν την

καταστρατήγηση του συντάγματος και ενίσχυσης των μηχανισμών καταστολής

από τις ηγεσίες των κομμάτων;

2.     Τα κόμματα από το τέλος του Μικρασιατικού πολέμου μέχρι τη δικτατορία του I. Μεταξά

1η φάση: 1923-1928:

1. Ποιοι ήταν οι στόχοι και ποια τα στηρίγματα των Φιλελευθέρων κατά την

1η φάση της λειτουργίας των κομμάτων, μετά το τέλος του Μικρασιατικού

Πολέμου (1923-1928);

2. Ποια ήταν τα προβλήματα που αντιμετώπιζαν οι Φιλελεύθεροι στην

πολιτική πρακτική, κατά την 1η φάση της λειτουργίας των κομμάτων, μετά το

τέλος του Μικρασιατικού Πολέμου (1923-1928);

3. Ποια ήταν η σημαντική πολιτική τομή κατά την 1η φάση της λειτουργίας

των κομμάτων, μετά το τέλος του Μικρασιατικού Πολέμου (1923-1928);

2η φάση: 1928-1933:

1. Ποιο ήταν το αποτέλεσμα των εκλογών του 1928 και τι δυνατότητα παρείχε

στους Φιλελευθέρους;

2. Ποια ήταν η στάση των ηγεσιών των δύο μεγάλων κομμάτων μετά τις

εκλογές του 1928;

3.      Ποιο ήταν το αποτέλεσμα των εκλογών του 1932;

3η φάση: 1933-1935:

1. Τι γνωρίζετε για το στρατιωτικό κίνημα του Πλαστήρα και ποια η κατάληξή

του;

2. Ποιο ήταν το αποτέλεσμα των εκλογών του 1933 και ποια κατάσταση

επικράτησε μετά απ’ αυτές στην πολιτική ζωή της χώρας;

4η φάση: 1935-1936:

1. Ποιες ήταν οι συνέπειες του δημοψηφίσματος της 3ης Νοεμβρίου 1935 στην

πολιτική ζωή της χώρας, έως την άνοδο της δικτατορίας του Ιωάννη Μεταξά;

2. Για ποιο λόγο τα μεγάλα κόμματα έδωσαν ψήφο εμπιστοσύνης στον Ιωάννη

Μεταξά και πώς κυβέρνησε ο τελευταίος;

-          Αντλώντας στοιχεία από το παρακάτω κείμενο, να σχολιάσετε τον τρόπο

αντίδρασης των κομμάτων της αντιπολίτευσης στο δημοψήφισμα του 1935.

Κείμενο:

  Το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος ηρνήθησαν να το αναγνωρίσουν οιδημοκρατικοί αρχηγοί. ∆ι’ ανοικτής επιστολής απευθυνομένης προς τον βασιλεα, η οποία εξετυπώθη και διενεμήθη κρυφίως, τον εκάλουν να μη αναγνωρίση το αποτέλεσμα και να μη επανέλθη εις τον θρόνον, διότι άλλως, έγραφον, «το καθεστώς που δια της βίας θα θελήσετε να εγκαθιδρύσετε, θα είναιι δι’ ολόκληρον τον ελληνικόν λαόν καθεστώς άνομον και στασιαστικόν και ως τοιούτον σύσσωμος θα το αντιμετωπίση». Άλλαις λέξεσι, ηρνούντο να δεχθούν ως νόμιμον την πολιτειακήνμεταβολήν.

      Τελείως διάφορον στάσιν εχάραξεν ο Ελ. Βενιζέλος, ευρεθείς προ του τετελεσμένου γεγονότος. Εις επιστολήν του, της 31ηςΟκτωβρίου, η οποία έφθασεν εις Αθήναις μετά τη 3ην Νοεμβρίου, προς τον Λουκάν Ρούφον έγραφεν ότι ο δημοκρατικός κόσμος θα μπορούσε να παράσχη την ανοχήν του, δια μίαν δοκιμαστικήν περίοδον, προς τον βασιλέα, εφ’ όσον ο βασιλεύς, επανερχόμενος, θα απηύθυνε διάγγελμα προς τον ελληνικόν λαόν δια να τον βεβαιώση, πρώτον ότι επανέρχεται με σταθεράν απόφασιν να είναι βασιλεύς όλων των Ελλήνων και ουχί απλώς των κομμάτων, τα οποία εξεβίασαν την επάνοδόν του, και δεύτερον ότι όχι μόνον θα εσέβετο τας συνταγματικάς ελευθερίας, που ησφάλιζεν εις τον ελληνικόν λαόν το Σύνταγμα του 1911, αλλά και θα τας προήσπιζε κατά πάσης οθενδήποτε απόπειρας καταπατήσεως ή παραβάσεώς των. Ως φυσική συνέπεια τούτου θα ήτο ότι ο βασιλεύς θα ηρνείτο όχι μόνον να εγκρίνη, αλλά και να ανεχθή οιανδήποτε τροποποίησιν του Συντάγματος, εφ’ όσον η τροποποίησίς αύτη δεν θα εγίνετο καθ’ όν τρόπον ώριζε το ίδιον το Σύνταγμα. Περαιτέρω, ο Ελ. Βενιζέλος εζήτει όπως ο βασιλεύς εμπνεύση εις όλους την πεποίθησιν ότι η Ελλάς θα ανέκτα τας συνταγματικάς της ελευθερίας και θα καθίστατο πάλιν κράτος δικαίου και όπως, άμα τη επανόδω του, δημοσιεύση διάταγμα γενικής αμνηστίας, δια του οποίου θα έρριπτεν εις την λήθην το παρελθόν. Ο Ελ. Βενιζέλος διηυκρίνιζεν ότι αι απόψεις αυταί ήσαν καθαρώς προσωπικαί του και δεν εδέσμευον το Κόμμα των Φιλελευθέρων του οποίου είχε παύσει να είναι αρχηγός. Επίσης έγραφεν ότι δεν εζήτει δι’ εαυτόν αμνηστίαν, διότι εγνώριζεν ότι η προσωπική του αμνηστία θα

προεκάλει μεγάλας αντιδράσεις.

Γρ. ∆αφνή, ό.π., τ. Β ́, σ. 378-379.

Εξετάσεις

1.    Ο Ιωάννης Μεταξάς στις εκλογές της 26^ης Ιανουαρίου του 1936 πήρε μόλις το 4% των ψήφων. Στις 4 Αυγούστου 1936 επιβλήθηκε δικτατορία.

          Ποιοι λόγοι οδήγησαν στην πολιτική αυτή εκτροπή;