ΤΟ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ
ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ  

ΑΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΤΑ ΤΟ 19ο ΑΙΩΝΑ

Α. ΤΟ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ (1821-1827)

1. Εισαγωγή

1. Από ποιες περιοχές παρατηρούνται μετακινήσεις προσφύγων κατά τη διάρκεια της επανάστασης του 1821;

2. Ποια είναι τα αίτια της μετακινήσεως προσφύγων κατά τη διάρκεια της επανάστασης του 1821;

3. Συγκρίνετε την προσφυγοποίηση ελληνικών πληθυσμών της Μ. Ασίας στη διάρκεια της επανάστασης του 1821 και της περιόδου 1914-1922 και επισημάνετε ομοιότητες και διαφορές.

4. Ποιες είναι οι συνέπειες της μετακινήσεως προσφύγων κατά τη διάρκεια της επανάστασης του 1821;

1.     Πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία, την Κωνσταντινούπολη και την Κύπρο

1. Για ποιους λόγους εξαναγκάστηκαν να εκπατρισθούν, κατά την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης, α. οι κάτοικοι των παραλίων της Μικράς Ασίας, β. οι κάτοικοι της Κωνσταντινούπολης;

2. Να αναφερθείτε στους λόγους για τους οποίους οι διάφορες προσφυγικές ομάδες επιδίωξαν την εκπροσώπησή τους στη Γ ́ Εθνοσυνέλευση (1826-1827);

ΠΗΓΗ

Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα παρακάτω κείμενα, να απαντήσετε στα εξής ερωτήματα:

α. Για ποιους λόγους οι Κυδωνιείς πρόσφυγες δε διεκδίκησαν εκπροσώπηση στα πολιτικά πράγματα της επαναστατημένης Ελλάδας;

β. Ποιο περιεχόμενο είχαν τα αιτήματά τους προς τις επαναστατικές κυβερνήσεις;

Κείμενα:

α. Χιλιάδες Κυδωνιείς πρόσφυγες στα νησιά του Αιγαίου

 Οι διασωθέντες [Κυδωνιείς] μετεφέρθησαν εις τα Ψαρά προς περίθαλψιν και εκείθεν δυόμιση χιλιάδες εστάλησαν εις την Σκύρον και πολλοί άλλοι διεκομίσθησαν εις τας Σπέτσας και την Ύδραν, οπόθεν οι άνδρες άλλοι κατετάχθησαν εις τα πλοία ως ναύται και άλλοι μετέβησαν εις τα πελοποννησιακά στρατόπεδα. Σύμφωνα προς ένα έγγραφον της Βουλής των Ψαρών, κατά την 7ην Ιουνίου οι μεταφερθέντες ανήλθαν εις είκοσι πέντε χιλιάδες.

Διονύσιος Κόκκινος, Η Ελληνική Επανάστασις, τόμ. 1, σ. 584.

β. Τα Ψαρά ασφυκτιούν από την έλευση των προσφύγων

Πολλαί οικογένειαι από τας Κυδωνίας, από τα Μοσχονήσια και από την Χίον είχαν μεταφερθεί εις τα Ψαρά κατά τας εναντίον των τόπων των τουρκικάς επιδρομάς και ετοποθετήθησαν εις διάφορα σπίτια. Εδημιουργήθη εκ τούτου δραματική κατάστασις. Όχι μόνον οι πρόσφυγες, αλλά και οι φιλοξενούντες τούτους υπό την κοινήν στέγην εταλαιπωρούντο εκ του συνωστισμού. Προεκλήθη δε και ζήτημα διατροφής των ξένων, διότι ήσαν πολλοί και παρά την προθυμίαν και τα γενναία αισθήματα των εντοπίων δεν αρκούσαν οι πόροι τούτων δια να συντηρηθή τόσον πλήθος. Απεφασίσθη κατόπιν τούτου υπό της Βουλής των Ψαρών και εξετελέσθη η μεταφορά πλείστων εκ των ξένων εκείνων οικογενειών εις διαφόρους νήσους των Κυκλάδων, όπου ήτο δυνατόν να ζήσουν ανετώτερα.

∆ιονύσιος Κόκκινος, ό.π., τόμ. 3, σ. 242.

γ. Η διασπορά των Κυδωνιέων προσφύγων

Πάμπολλοι Κυδωνιείς κατέφυγον εις την Άνδρον, όπου και εγκαταστάθησαν μονίμως. Επίσης αναφέρει ο Raybaud ότι διερχόμενος εκ Τήνου κατά τα τέλη ∆εκεμβρίου του 1821 παρετήρησεν πλήθος Μοσχονησίων και Κυδωνιέων ρακενδύτων και απηλπισμένων (...). Υπέρ τους 2.500 προσέτι Κυδωνιείς είχον ήδη σταλή υπό των Ψαριανών εις την Σκύρον. Ο δε ναύαρχος Νικ. Αποστόλης απεβίβασεν υπέρ τους οκτακοσίους Κυδωνιείς και Μοσχονησίους εις τας νήσους Κέανκαι Ύδραν. Και εις μεν την Κέαν απεβίβασεν τους ασημοτέρους και πενεστέρους (...), εις δε την Ύδραν τους άλλοτε ευπόρους (...). Εντούτοις οι τελευταίοι ούτοι, άλλοτε πλούσιοι αστοί, φαίνεται ότι δεν εγκατεστάθησαν εν Ύδρα μονίμως, αλλά διέρρευσαν προς άλλα μέρη (...). Ο κατά τας αρχάς του 1824 επισκεφθείς την νήσον Ύδραν Waddington αναφέρει ως ευρισκομένους εν αυτή ελαχίστους Κυδωνιείς, οι οποίοι μετά τινων Χίων, επίσης προσφύγων, ήσαν οι μόνοι επαίται του τόπου.

Απ. Βακαλόπουλος, ό.π., σ. 14.

2. Πρόσφυγες από τον ελλαδικό χώρο

 1. α. Πότε, κατά τη διάρκεια του Αγώνα, εμφανίζεται το προσφυγικό ρεύμα από τος βόρειες ελληνικές επαρχίες; β. Ποιοι λόγοι το προκάλεσαν;

2. Να περιγράψετε την κατάσταση που δημιουργήθηκε στις Βόρειες Σποράδες και το Μεσολόγγι μετά την άφιξη των προσφύγων,

ΠΗΓΗ

Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα παρακάτω κείμενα, να επισημάνετε και να αιτιολογήσετε τα προβλήματα που δημιουργήθηκαν με τον ερχομό των  Θεσσαλομακεδόνων στις Βόρειες Σποράδες, σε ντόπιους και πρόσφυγες.

Κείμενα:

α. Ένοπλοι πρόσφυγες από τον Όλυμπο στη Σκιάθο

Στις 20 [Σεπτεμβρίου 1823] στη Σκιάθο οι κάτοικοι παραπονέθηκαν για τις καταπιέσεις από τα στρατεύματα που είχαν καταφύγει στο νησί ύστερα από την καταστολή του ξεσηκωμού στον Όλυμπο και τη Θεσσαλία. Έγινε σύσκεψη των καπεταναίων στην καγκελαρία.

Ήταν γύρω στους 2.000 και ύστερα από τη διαπεραίωσή τους στη Σκιάθο έγιναν η μάστιγα του νησιού. Λεηλατούσαν τα μαγαζιά, λήστευαν τους κατοίκους, άρπαζαν τη σοδειά. Οι Σκιαθίτες κατέφυγαν σ’ ένα μικρό φρούριο, στην κορυφή του λόφου εγκαταλείποντας τα σπίτια τους στο έλεος των στρατιωτών. Εγκαταστάθηκαν και εκείνοι σαν νοικοκυραίοι και δεν ήθελαν να φύγουν από το νησί για να πάρουν μέρος στον Αγώνα. Αρχηγοί τους ήταν οι Καρατάσσος, Βίνος, Λιακόπουλος, Βελέντζας, Βασδέκης και Γούλας. Ανάμεσα στους καπεταναίους και ο Περραιβός, υπουργός Πολέμου, που ήρθε στη Σκιάθο με πολεμοφόδια από το Μωριά. Οι καπεταναίοι δέχτηκαν να μπαρκάρουν τα στρατεύματα αν φυσικά θελήσουν. Αλλά τα πληρώματα των καραβιών αρνήθηκαν με επιμονή να τους παραλάβουν.

Από το Ημερολόγιο του George Jarvis, Αμερικανού εθελοντή στον Αγώνα, στο «Πώς είδαν οι ξένοι την Ελλάδα του ’21» του Κυριάκου Σιμόπουλου, τόμ. 2, σ. 184-185.

β. Αναταραχή στις Βόρειες Σποράδες από τους άτακτους οπλοφόρους

Πραγματικά οι Βόρειες Σποράδες υπέφεραν από τους άτακτους οπλοφόρους, που ύστερα από την αποτυχία του ξεσηκωμού στον Όλυμπο και στο Πήλιο κατέφυγαν στα αντικρινά νησιά, Σκιάθο, Σκόπελο, Σκύρο. Βέβαια οι νησιώτες είχαν ανάγκη από ένοπλη προστασία για ν’ αντιμετωπίσουν ενδεχόμενη επιδρομή του τουρκικού στόλου και απόβαση στρατευμάτων. Αλλά μερικοί οπλαρχηγοί έγιναν δυνάστες του πληθυσμού.

Όλες αυτές οι αγριότητες ήταν αποτέλεσμα της προσφυγιάς. Ένας ενστικτώδης αγώνας για επιβίωση.

Κυριάκος Σιμόπουλος, ό.π., τόμ. 2, σ. 185, σημ. 95.

γ. Οι άμαχοι πρόσφυγες στις Βόρειες Σποράδες

Ο μέγας συνωστισμός των Θεσσαλομακεδόνων, η κακή τροφή αυτών, η οποία συνίστατο εις άρτον παρασκευαζόμενον από «λιοκούκκουτσο», και η εν γένει υπό αθλίους όρους διαβίωσίς των ηπείλουν την εμφάνισιν επιδημικών νόσων. Πιεζόμενοι δε υπό της ανάγκης επώλουν πολυτιμότατα πράγματα εις ευτελεστάτην τιμήν και απηλπισμένοι εκ της παρούσης δυστυχίας των έκαμνον συνεχώς αγρυπνίας και λιτανείας πανημερίους.

Απ. Βακαλόπουλος, ό.π., σ. 25.

δ. Αναφορά της Κοινότητας της Αίγινας προς την Κυβέρνηση

«Προς το Σεβαστόν Εκτελεστικόν Σώμα. Απερίγραπτα είναι τα δεινά, όσα αναξίως πάσχομεν από το πλήθος των ελθόντων Ολυμπίων δια να κατοικήσουν εις την νήσον μας Άιγιναν· πέντε ήδη ολοκλήρους χρόνους εξ αρχής συνέρρευσαν πάραυτα πανταχόθεν, και εις τοσαύτην πλησμονήν, ώστε αφού επεσωρεύθησαν τόσες χιλιάδες ψυχών εις ολίγας οικίας, επειδή δεν ημπορεί τις να μετρήσει περισσοτέρας των εκατόν είκοσι επί της νήσου μας, οι εναπολειφθέντες επήξαμεν καλύβας, κατ’ αυτόν τον απίστευτον τρόπον εξοικονομούντες ομού με ημάς και το άλλο πλήθος Κυδωνιέων, Χίων, Πελοποννησίων, Ανατολικοελλαδίτων και εσχάτως Ψαριανών· ηξεύροντες τας δυστυχίας των συναδελφών μας πρόθυμα ανοίξαμεν εις αυτούς τας θύρας των οσπητίων μας, καθώς με την αυτήν φιλαδελφίαν ηθέλαμεν περιθάλψει και τας φαμιλίας των ελθόντων Ολυμπίων, εάν ήτον οκτώ έως δέκα... Πώς λοιπόν και πού να εξοικονομηθή τοσούτον πλήθος;

Εν Αιγίνη τη 3η Δεκεμβρίου 1825.

Το Κοινόν της νήσου Αιγίνης».

Παράθεμα του σχολικού εγχειριδίου, σ. 119.

3. Πρόσφυγες από τα νησιά του Αιγαίου και την Κρήτη

1. Ποια πορεία ακολούθησαν οι Κρήτες πρόσφυγες κατά την Επανάσταση του 1821;

2. Ποια πορεία ακολούθησαν οι Χίοι πρόσφυγες κατά την Επανάσταση του 1821;

3. Πώς αντιμετωπίστηκαν οι Ψαριανοί πρόσφυγες στις Κυκλάδες;

4. Ποια ήταν η πορεία των Ψαριανών προσφύγων μετά την μετοικεσία τους από Σπέτσες;

5. Ποια είναι η πορεία της δημιουργίας του προσφυγικού συνοικισμού της Ερμούπολης της Σύρου;

ΠΗΓΗ

Με βάση τα στοιχεία  των παρακάτω παραθεμάτων και τις γνώσεις σας από το σχολικό εγχειρίδιο να επισημάνετε και να σχολιάσετε τα εξής:

α)       Πώς επέδρασε στο ηθικό των άλλων νησιωτών η καταστροφή

τ ων Ψαρών;

β)Γιατί η επαναστατική κυβέρνηση έδωσε στους διασωθέντες Ψαριανούς τόπο μόνιμης εγκατάστασης και πώς μερίμνησε γι’ αυτούς;

Ο αντίκτυπος από την καταστροφή των Ψαρών στα νησιά του Αιγαίου

1.     Α΄. Απόσπασμα επιστολής των προκρίτων της Τήνου προς την Ύδρα.

«Το απευκταίον συμβάν των Ψαρών μας κατήντησεν εις τον μεγαλύτερον  βαθμόν αθυμίας.(...) Οι κάτοικοι κύριοι, τόσον της νήσου μας όσον και των άλλων πλησίον νήσων είναι απηλπισμένοι και οι περισσότεροι απεφάσισαν ήδη να επιστρέψωσιν εις την διάκρισιν και συμπάθειαν του τυράννου. Μόνη η παρουσία των ελληνικών πλοίων δύναται να δώση αναψυχήν και θάρρος εις τον απελπισμένον κόσμον(...)».

Β΄. Απόσπασμα επιστολής των προκρίτων της Σαλαμίνας προς την Ύδρα

«Μία είδησις θανατηφόρος εθανάτωσεν εδώ όλου του κόσμου ταις ψυχαίς ρίχνοντάς μας εις μίαν μεγαλωτάτην απελπισίαν. Τούτη είναι η μαύρη είδησις του χαϊμού των Ψαρών. Ο κόσμος εκρέμετο και κρέμεται ακόμη από την ελπίδα της θαλασσινής δύναμης. Τώρα, αλλοίμονον. Έχασε και αυτήν την ελπίδα(...)».

Διονύσιος Κόκκινος, ό.π., τόμ. 4, σ. 273.

2. Η Μονεμβασία, καλουμένη κοινώς Μονεμβάσια, είναι από τας πλέον ενδιαφερούσας τοποθεσίας της Πελοποννήσου.(...) Η χερσόνησος έχει ήδη μορφή νησίδος, διότι από μακρού χρόνου έχει αποκοπή της ξηράς και συνδέεται μετ’ αυτής δια γεφύρας. Η περιοχή είναι αλίμενος και άνυδρος ,λόγω δε του επί κατακορύφου βράχου οχυρωτάτου φρουρίου της ωνομάσθη υπό των παλαιοτέρων « Γιβραλτάρ της Ανατολής».

Σπ. Μαρκεζίνης, ό.π., τόμ. 1, σ. 251.

3. Οι Ψαριανοί ενσωματώνονται στους ελεύθερους Έλληνες

Η εκμέρους της κυβερνήσεως καταβληθείσα φροντίς δια την περίθαλψιν των Ψαριανών, αν και ούτοι παρεπονούντο δια την επιδεικνυομένην ολιγωρίαν αυτής, είναι δηλωτική της αισθήσεως, την οποίαν προεκάλεσεν εις το ελευθερωμένον κράτος η καταστροφή της ενδόξου νήσου.

(...)Παρά την επελθούσαν ταραχήν εις τα ελληνικά πράγματα οι Ψαριανοί πρόσφυγες ενσωματούνται εις τους ελευθέρους Έλληνας και αποβαίνουν μετά την καταστροφήν της πατρίδος των οι τολμηρότερο ιεκτελεσταί των πυρπολήσεων. Διακρίνονται δε δια την εθελοθυσίαν και την αφιλοκέρδειαν, μεθ ’ης αφοσιώνονται εις την κοινήνυ πόθεσιν.

(...) Σχηματίζουν επιτροπήν εις την θέσιν της περιφήμου βουλής των Ψαρών ,οι δε πληρεξούσιοι και παραστάται των δι’ αναφοράς ζητούν :(...) να δοθή διαταγή να εκπλεύσουν οι ναύται των μετά των λοιπών μοιρών της Ύδρας και των Σπετσών, δια να μη μένουν αργοί ,και (...) να δοθή πόρος ζωής εις τους επιζήσαντας συμπατριώτας των ,έως ότου επιστρέψουν εις την πατρίδα των.

(...) Ούτως η κυβέρνησις ώρισε τον αριθμόν των μετεχόντων εις τον ελληνικό στόλον Ψαριανών πλοίων εις 15. Η συμμετοχή αύτη ήτο εκ των σπουδαιοτέρων ζητημάτων δια τους Ψαριανούς ,εις τους οποίους μόνος πόρος ζωής απέμειναν τα καράβια των.

(...) Η παραμονή των Ψαριανών προσφύγων εις τας Σπέτσας δεν διήρκεσεν πολύ (...). Κατόπιν τούτου έστρεψαν τα βλέμματά των προς την Μονεμβασίαν, όπου ,ως εις ασφαλές μέρος, εζήτησαν ν’ αφήσουν τας οικογενείας των.

                                         Απ. Βακαλόπουλος, ό.π., σσ. 64-67.

4. Η στάση της πολιτικής ηγεσίας απέναντι στο προσφυγικό ζήτημα

1. Πώς αντιμετώπισε το προσφυγικό ζήτημα η πολιτική ηγεσία κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821;

ΠΗΓΗ

Με βάση τις γνώσεις σας από το σχολικό εγχειρίδιο και αφού λάβετε υπόψη τα παρακάτω αποσπάσματα του Συντάγματος της Τροιζήνας που αναφέρονται στους ετερόχθονες, να απαντήσετε στα εξής ερωτήματα:

α) Με ποιο τρόπο ρυθμίστηκε τελικά το θέμα των ετεροχθόνων από τη Γ΄ Εθνοσυνέλευση;

β) Υλοποιήθηκαν, ή όχι, οι αποφάσεις αυτές και για ποιους λόγους;

Το «Πολιτικόν Σύνταγμα της Ελλάδος», Γ΄ Εθνοσυνέλευση,  1827.

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Γ΄ «Δημόσιον Δίκαιον των Ελλήνων»

6.Έλληνεςε ναι,

α)Όσοι αυτόχθονες της Ελληνικής Επικρατείας, πιστεύουσιν εις ριστόν.

β) Όσοι από τους υπό τον Οθωμανικόν ζυγόν, πιστεύοντες εις Χριστόν, ήλθαν και θα έλθωσιν εις τη Ελληνικήν Επικράτειαν, δια να συναγωνισθώσιν ή να κατοικήσωσιν εις αυτήν.

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Δ΄ ,«Περί Πολιτογραφήσεως»

30.Η Κυβέρνησις πολιτογραφεί τους ξένους, όσοι από τοπικήν Αρχήν της Ελληνικής Επικρατείας, φέρωσιν αποδείξεις αποχρώσας:

α) Ότι διέτριψαν εντός της Ελληνικής Επικρατείας τρία ολόκληρα έτη.

β) Ότι εις το διάστημα τούτο δεν υπέπεσαν εις εγκληματικήν καταδίκην.

γ) Ότι απέκτησαν εις την Επικράτειαν ακίνητα κτήματα, τ’ ολιγώτερον εκατόν ταλλήρων.

31. Τα μεγάλα ανδραγαθήματα και αι αποδεδειγμέναι σημαντικαί εκδουλεύσεις εις τας χρείας της Πατρίδος ,είναι καθ’ εαυτά ικανά δικαιώματα εις πολιτογράφησιν.

32.Η Κυβέρνησις έχει το δικαίωμα να πολιτογραφή και εκείνους τους ξένους ,όσοι συστήσωσιν εις τη Ελλάδα σημαντικά καταστήματα, συντείνοντα εις την πρόοδον των τεχνών, του εμπορίου, των επιστημών, και της βιομηχανίας. Ημπορεί δε να συντέμη τον εις πολιτογάφησιν απαιτούμενον καιρόν, όχι όμως να τον καταντά ολιγώτερον ενός έτους.

33.Όστις ξένος υπηρέτησεν, ή υπηρετήσει πολεμικώς δύο έτη την Ελλάδα, έχωντας αναγκαίας της υπηρεσίας του αποδείξεις, είναι δι’ αυτό τούτο Έλλην.

34.Ο πολιτογραφημένος απολαμβάνει αμέσως όλα τα δικαιώματα του πολίτου.

Το δικαίωμα της πληρεξουσιότητος και αντιπροσωπείας θα κανονισθή εις τον περί εκλογής νόμον.

Αι Αγορεύσεις του Ελληνικού Κοινοβουλίου, ό.π., σσ. 20-25.

Γ. Η ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ Της ΜΟΝΑΡΧΙΑΣ ΤΟΥ ΟΘΩΝΑ  (1833-1862)

1. Η πρόνοια για τους πρόσφυγες κατά την Οθωνική περίοδο

1. Να καταγράψετε τον τρόπο με τον οποίο το κράτος αντιμετώπισε το προσφυγικό ζήτημα και, ειδικότερα, την τακτική που ακολούθησε απέναντι στους μορφωμένους πρόσφυγες.

2. Τι γνωρίζετε για τις αποφάσεις που ελήφθησαν το 1835 και αφορούσαν τους Χίους πρόσφυγες;

3. Πώς αντιμετώπισε η κυβέρνηση τα αιτήματα των Ψαριανών προσφύγων; Ποια αποτελέσματα είχαν αυτές οι ρυθμίσεις;

4. Να αναφέρετε τα αποτελέσματα που είχαν οι προσπάθειες για την

αποκατάσταση των Μακεδόνων προσφύγων.

5. Πώς ρυθμίστηκε το ζήτημα των Κρητών, των Σουλιωτών και των

Ηπειρωτών προσφύγων την περίοδο 1837-1848;

6. Ποια ήταν η κύρια επιδίωξη των Κάσιων προσφύγων;

7. Να αναφερθείτε στον τρόπο που αντιμετώπισε η κυβέρνηση το ζήτημα της εσωτερικής μετανάστευσης.

ΠΗΓΗ

Με βάση τις γνώσεις σας από το σχολικό εγχειρίδιο και τα στοιχεία που θα αντλήσετε από το παρακάτω  παράθεμα, να αναφερθείτε στις συνθήκες κάτω από τις οποίες δημιουργήθηκε ο συνοικισμός των Μακεδόνων στη Στερεά Ελλάδα, κατά την περίοδο της βασιλείας του Όθωνα.

Οι Μακεδόνες κτίζουν τη Νέα Πέλλα

[ΟιΜακεδόνες] επί του Κυβερνήτου είχον μεταφερθή εκ των Βορείων Σποράδων εις την Μεγαρίδα, όπου ωργανώθησαν στρατιωτικώς και οπόθεν έδρασαν δια την απελευθέρωσιν της Στερεάς Ελλάδος. Επόμενον λοιπόν ήτο να επιζητήσουν να συνοικισθούν εις τόπον της Στερεάς Ελλάδος και μάλιστα προς τα σύνορα της Θεσσαλίας. Η επί του συνοικισμού των Μακεδόνων επιτροπή (...) δι’ εγγράφου της από 9 Ιανουαρίου 1837 (...) αναφέρει μεταξύ άλλων ότι οι Μακεδόνες υπό την σκέπην του βασιλέως Όθωνος συνοικίζονται εις την Αταλάντην της Λοκρίδος, όπου κτίζουν πόλιν φέρουσαν το όνομα Νέα Πέλλα. Εις την πόλιν ταύτην έχουν ήδη εγκατασταθή 70 οικογένειαι Μακεδόνων «και άλλαι περί τας τετρακοσίας, καταγραφείσαι μέχρι τούδε εις τους καταλόγους, δεν ηδυνήθη σαν δια την έλλειψιν των μέσων να αποκατασταθώσιν ακόμη». Εντέλει παρακαλούν τον βαρώνον Μπέλλιον (...) ν’ αναλάβη την σύναξιν εράνων μεταξύ των εν Ευρώπη εγκατεστημένων συμπατριωτών των δια την περάτωσιν του συνοικισμού της Νέας Πέλλης και την ενίσχυσιν της πνευματικής και οικονομικής ζωής αυτής.

                                                               Απ. Βακαλόπουλος, ό.π., σ. 170.

2. Η διαμάχη αυτοχθόνων και ετεροχθόνων

1. Πώς ερμηνεύετε το γεγονός του διχασμού της κοινής γνώμης και της διαμάχης που ξέσπασε ανάμεσα στους αυτόχθονες και ετερόχθονες κατά τη διάρκεια της Εθνοσυνέλευσης μετά την επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου του 1843;

2. Ποιο γεγονός αποτέλεσε την αφορμή για την κρίση που ξέσπασε γύρω από το θέμα της απόκτησης της ιδιότητας του Έλληνα πολίτη και πώς ρυθμίστηκε τελικά το πρόβλημα από την Εθνοσυνέλευση;

3. Να καταγράψετε τις συζητήσεις γύρω από το θέμα της κατάληψης δημοσίων θέσεων και τις ρυθμίσεις που προκρίθηκαν τελικά από την Εθνοσυνέλευση.

4. Να αναφέρετε τις απόψεις που κατατέθηκαν σχετικά με το θέμα της εκλογής των βουλευτών και τη ρύθμιση που τελικά επικράτησε.

5. Πώς αντέδρασαν οι ομογενείς αυτόχθονες μετά την ψήφιση από την Εθνοσυνέλευση των μέτρων που τους αφορούσαν;

6. Να επισημάνετε την επίδραση τόσο στο εσωτερικό της χώρας όσο και στο εξωτερικό που προκάλεσε το ζήτημα της κοινοβουλευτικής εκπροσώπησης των ετεροχθόνων στη Συνέλευση.

ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ

Να διαβάσετε προσεκτικά το κείμενο που ακολουθεί:

    Ο Ιωάννης Μακρυγιάννης (πληρεξούσιος Αθηνών, αυτοχθονιστής) υποστήριξε τον αποκλεισμό των ετερόχθονων από τις δημόσιες θέσεις: “Αυτοί [οι ετερόχθονες] εκάθησαν τόσα χρόνια και έτρωγαν ψωμί και έφεραν την πατρίδα μας άνω-κάτω. Ας καθίσωμεν τώρα και ημείς να φάγωμεν ψωμί”.

     Ο Ευστάθιος Σίμος (πληρεξούσιος Ηπειρωτών, ετεροχθονιστής): “Εν μόνον ήτο το βέβαιον, ότι ολίγον ή πολύ, μικρόν ή μέγα μέρος τής από αίματα πλημμυρούσης [ελληνικής] γης ήθελεν μείνει ελεύθερον^. αυτό το μέρος έπρεπε να είναι η κοινή πατρίς όλων των επαναστησάντων Ελλήνων, όλων των κατοίκων των επαρχιών εκείνων όσοι εις τον πόλεμον ηγωνίσθησαν, εθυσιάσθησαν, έπαθον, κατεστράφησαν. Ιδού η μεγάλη συνθήκη, η συνδέσασα τας επαναστατησάσας ελληνικάς επαρχίας, ιδού το μέγα προς αλλήλους συνάλλαγμα των Ελλήνων γραφέν όχι με μελάνην, αλλά με αίμα. ΄Ητο ένωσις ειλικρινής, ήτο ένωσις αδελφική”.

               Από το βιβλίο :

Ι. Δημάκης, Η Πολιτειακή Μεταβολή του 1843 και το Ζήτημα των Αυτόχθονων και Ετερόχθονων.

-

α.    Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις, πώς κρίνετε τις αντιτιθέμενες απόψεις που εκφράζουν ο Ιωάννης Μακρυγιάννης και ο Ευστάθιος Σίμος στο κείμενο;

Μονάδες 12

β.    Παρόμοιο πρόβλημα, όπως αυτό των αυτοχθόνων¾ετεροχθόνων, δημιουργήθηκε μετά τη Μικρασιατική καταστροφή. Πώς εκφράστηκε η διάσταση γηγενών¾προσφύγων στην κοινωνική ζωή;

Μονάδες 13

( Σημείωση : το ερώτημα β ‘ μετά την περικοπή της ύλης για τις πανελλαδικές 2020 δεν έχει αντικείμενο γιατί αφορά σε μέρος της ύλης που αφαιρέθηκε)

Δ. ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΚΑΙ ΑΛΥΤΡΩΤΙΚΑ ΚΙΝΗΜΑΤΑ
ΚΑΤΑ ΤΟ 19ο ΑΙΩΝΑ

1. Θεσσαλία, Ήπειρος, Μακεδονία

1. Να παρουσιάσετε πώς συνδέεται ο Κριμαϊκός πόλεμος με το προσφυγικό πρόβλημα.

2. Να αναφερθείτε στον ρόλο της ελληνικής κυβέρνησης και στη δράση των εγκαταστημένων στην Ελλάδα Μακεδόνων, κατά τη διάρκεια του Ρωσοτουρκικού πολέμου (1877-1878).

3. Ποιο προσφυγικό ρεύμα δημιούργησε ο ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1897;

ΠΗΓΗ

Λαμβάνοντας υπόψη τα παραθέματα που ακολουθούν και συνδυάζοντας τις ιστορικές σας γνώσεις ναν εξηγήσετε κάτω από ποιες συνθήκες διεξήχθη ο ελληνοτουρκικός πόλεμος και πως αυτές οι συνθήκες επηρέασαν το αποτέλεσμα και τις επακόλουθες προσφυγικές εξόδους.

Η εποχή του Γεωργίου Α΄

«Η εσωτερική, εκρηκτική διάσταση ήταν αυτή που ώθησε το έθνος προς την πολεμική προοπτική. Ο Δηλιγιάννης, μπροστά στο φάσμα της καταδίκης για μειοδοτική εθνικά πολιτική ή, ακόμη περισσότερο, υπό την απειλή "εσωτερικής επαναστάσεως", υιοθετεί το ένα μετά το άλλο τα απαραίτητα βήματα για την πραγματοποίηση της ελληνοτουρκικής σύρραξης: στις 24 Ιανουαρίου 1897 αποστέλλονται στην Κρήτη πολεμικά πλοία υπό τις διαταγές του πρίγκιπα Γεωργίου. Το Φεβρουάριο του ίδιου έτους αποβιβάζεται στο νησί εκστρατευτικό σώμα 1.500 ανδρών υπό την αρχηγία του Τ. Βάσσου. Στις 15 Μαρτίου, αναχωρεί για το θεσσαλικό μέτωπο ο διάδοχος Κωνσταντίνος ,προκειμένου να αναλάβει την αρχιστρατηγία των ελληνικών στρατιωτικών δυνάμεων στις 5 Απριλίου, και καθώς συνεχίζεται η επιχειρησιακή δράση των ανταρτικών σωμάτων στη μεθόριο, οι διπλωματικές σχέσεις μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας διακόπτονται.»

Μαρωνίτη Ν., «Η εποχή του Γεωργίου Α΄. Πολιτική ανανέωση και αλυτρωτισμός» στο Παναγιωτόπουλος Β. (επιμ.) ,Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770 -2000, τ. 5, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2 003, σ. 26-  27

Η Εθνική Εταιρεία

«Aπό την αποτυχημένη εκστρατεία του 1885 έως τις παραμονές του 1897, το σώμα των Ελλήνων αξιωματικών κατέχεται από τα πλέγματα μειονεκτικότητας που περιγράφει ο ανώνυμος του χρονικού H στρατιωτική ζωή ε νΕλλάδι την επαύριο του Kριμαϊκού πολέμου: η ίδια αίσθηση ανεπάρκειας, το ίδιο χάος, η ίδια αναντιστοιχία υψηλών προσδοκιών και πραγματικότητας.

H πτώχευση εξάλλου του 1893 είχε άμεσες επιπτώσεις στον ελληνικό στρατό. H δραστική μείωση του αμυντικού́ προϋπολογισμού από 58.800.000 δρχ. το 1885 σε 19.700.000 το 1893, υπάκουε στις πιέσεις των ξένων πιστωτών της Ελλάδος. H πολιτική όμως της λιτότητας ερχόταν σε άμεση αντίθεση με τον μεγαλοϊδεατικό πυρετό που επικρατούσε κατά τις παραμονές του 1897. H ένταση αυτή διοχετεύτηκε το 1894 στην ίδρυση μυστικής εταιρίας με την επωνυμία "Εθνική Εταιρεία" και ανάδοχους μια ομάδα νέων αξιωματικών.

Τα μέλη της "Εθνικής Εταιρείας" εναντιώθηκαν από την αρχή στη φρονιμάδα των πολιτικών που επιζητούσαν διπλωματική οδό για την επίλυση των διαφορών με την Τουρκία και υποσχόνταν να ανορθώσουν το εθνικό φρόνημα και να οδηγήσουν τους Έλληνες σε δυναμική αναμέτρηση με τον εχθρό. […]

Στις αρχές Ιουνίου 1896, ο αξιωματικός Εμμανουήλ Λυκούδης πήγε με εντολή της εταιρίας στα Τρίκαλα για να οργανώσει ένοπλα σώματα που θα περνούσαν με την ανοχή των ελληνικών αρχών τα σύνορα για να εισβάλουν στην Ήπειρο και τη Θεσσαλία. Η ελληνική κυβέρνηση αντέδρασε αποφασιστικά στη συνωμοσία αυτή και ο υπουργός εσωτερικών ειδοποίησε τους προξένους της Μακεδονίας να αποθαρρύνουν τους ενόπλους της "Εθνικής Εταιρείας". Οι μυημένοι αξιωματικοί μετατέθηκαν σε περιοχές μακριά από τα σύνορα. Η εταιρεία συμμορφώθηκε προσωρινά στην κρατική βούληση όμως στις 27-   28 Μαρτίου 1897 τρεις χιλιάδες ένοπλοι της "Εθνικής Εταιρείας" εισέβαλαν στη Μακεδονία στην περιοχή Κρανιάς και συγκρούστηκαν με τις τουρκικές φρουρές. Το σκηνικό για τον πόλεμο του 1897 είχε στηθεί.»

Βερέμης Θ. ,« Η Εθνική Εταιρεία», Ο Ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1897, Επτά Ημέρες –Η Καθημερινή, 11. 5. 1997 ,σ. 7.

2. Κρήτη

1. Πώς εξελίχθηκαν τα προσφυγικά ρεύματα που προκάλεσε η Κρητική επανάσταση του 1866-1869;